شوک درمانی بد است؟

پایگاه خبری فولاد ایران - خیلی ها معتقدند "شوک درمانی" و اصلاحات بازارمحور پس از فروپاشی شوروی، در روسیه شکست خورد و مردم را به خاک سیاه نشاند. اما قضیه پیچیده تر از اینهاست.

در آن سالها آمار و ارقام تولید ناخالص داخلی (جی دی پی) نزول چشمگیری نشان می داد، این چیز بدی بود؟ بله و خیر!

پایین آمدن تولید صنعتی در بسیاری موارد به کاهش تولید کارخانه هایی بود که محصولشان از اول هم بر اساس تقاضای مشتری تولید نشده بود و کسی آنها را نمی خواست. حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد اقتصاد شوروی را صنایع نظامی تشکیل می دادند، کاهش بودجه نظامی و رساندن آن به حد رایج دیگر کشورها البته که جی دی پی را کاهش می داد، ولی بعید است هدر ندادن منابع برای ماجراجویی های نظامی و تولید راکت و اسلحه کمتر، وضع شهروندان روسی را بدتر کرده باشد.

در واقع روس ها در انتهای دهه ۱۹۹۰ رفاه مادی بیشتری از ابتدای آن داشتند که تازه از شر کمونیسم رها شده بودند. فضای مسکن خانوارها تا ۲۰ درصد در این دوره افزایش پیدا کرد. افراد مالک خودرو دو برابر شدند، تعداد بیشتری صاحب تلویزیون و رادیو و وسایلی از این دست شدند.

در واقع مقصر اصلی آنچه بر روسیه در دهه نخست پس از فروپاشی رفت، نه سرمایه داری روسی بلکه سوسیالیسم شوروی بود! اگر اوضاع واقعا خوب بود که اساسا قبل از فروپاشی گورباچف دنبال اصلاحات (پروسترویکا) نمی رفت، بعد از فروپاشی هم که قضیه روشن بود. قیمت ها را آزاد کردند و این بد بود؟ چرا کنترل قیمت نکردند؟ انتخاب دیگری نداشتند. در انتخاب میان کالای ارزانی که پیدا نمی شد و ترزش تولید نداشت (ناموجود) و کالای گران در دسترس، رفتن به سراغ دومی عین عقلانیت است. وانگهی آزاد کردن قیمت ها وضع اقتصاد را خراب نکرد، فقط خرابی قبلی را که سیاسیون می خواستند پنهان کنند اشکار کرد.

تورم رخ داد؟ این هم که بر اثر "چاپ" پول دولت برای تامین هزینه هایش بود و مشترک بودن واحد پول روسیه (روبل) با بقیه کشورهای تازه مستقل مثل آذربایجان کار را خراب تر کرد. یک واحد پولی با چند بانک مرکزی در کشورهای جدید بدون سیاست مشخص پولی پیامدی جز تورم بالا نخواهد داشت. چند بانک مرکزی بدون محدودیت در کار "چاپ" پول (روبل) بودند و نتیجه را می شد حدس زد.

الیگارش ها خون مردم را در شیشه کردند؟ مافیاهای تامین کالا که از دوران شوروی در بازار سیاه فعال بودند، خیلی از الیگارش ها هم که آدم هایی با سابقه امنیتی و از مقامات شوروی سابق بودند که با ارتباط با مقامات دولت روسیه و یلتسین ثروت های کلان به جیب زدند و البته یکدست نبودند و رقابت ما بین آنها هم لزوما اتفاق بدی نبود.

نبود دولت قوی و زمینه های نهادی، مصائب روسیه پس از فروپاشی را پدید آورد که البته بعد از دوران سیاه شوروی قابل انتظار هم بود. در شوروی نه دولت ها بلکه حزب کمونیست قدرت اصلی به شمار می آمد و پس از سالها مهندسی اجتماعی جامعه روسیه طبیعی بود که نمی شد ظرف مدت کوتاهی کار را بسامان کرد. به نظر می رسد اینکه همه کاسه کوزه ها را سر شوک درمانی و سرمایه داری! بشکنیم و آنها را علت اوضاع روسیه دهه ۱۹۹۰ پس از فروپاشی بدانیم، نارواست.

کانال راهبرد.

امیرحسین خالقی