پایگاه
خبری فولاد ایران - یکی دو هفته به پایان سال 1397 در جمعی محدود مستمع سخنان
نگران کننده دکتر مسعود نیلی درباره «اثر ابرچالشها بر رشد اقتصادی» بودم.
چکیده نظرات ایشان این بود که نظام بانکی، صندوق‌های بازنشستگی
و بودجه دولت سه چاه مالی بی‌انتها هستند که تکه بسیار بزرگی از بودجه را می‌بلعند.
این سه ابرچالش باعث شده‌اند سهم سرمایه‌گذاری از تولید ناخالص
داخلی در سال 1397 به زیر 15 درصد برسد و رشد موجودی سرمایه هم به صفر نزدیک شود.
از آن طرف هرسال ارقامی تحت عنوان بودجه عمرانی در بودجه گنجانده
می‌شود اما منابع تخصیص یافته خرج مصارف جاری می‌شود یعنی دولت آن‌قدر بی‌پول شده که
بودجه عمرانی را هم خرج هفت سر عائله خود می‌کند.
اما مسأله این است که در نیم قرن گذشته خاستگاه اصلی رشد اقتصادایران
سرمایه‌گذاری بوده و اکنون که دولت ناچار است بخش عمده‌ای از منابع را در چاه ابرچالشها
بریزد، قاعدتا امیدی هم به رشد سرمایه‌گذاری و احیای رشد اقتصادی نیست.
اقتصاددانان می‌گویند نسبت موجودی سرمایه فیزیکی به تولید ناخالص
داخلی برای کشورهای مختلف کم و بیش ثابت است. بنابراین رشد تولید ناخالص داخلی تقریباً
مساوی رشد موجودی سرمایه است. برای کشوری با نسبت بالاتر سرمایه به تولید، برای تحقق
مقدار یکسانی از تولید ناخالص داخلی، موجودی سرمایه بزرگتری مورد نیاز است.
از آنجا که موجودی سرمایه در طول زمان بزرگتر می شود، به تدریج
برای میزان معینی از رشد آن مقادیر بیشتر و بیشتری سرمایه‌گذاری مورد نیاز است.
به مجموعه کالاهاى سرمایه‌اى فیزیکى کشور که قابل اندازه‌گیرى
بوده و در فرایند تولید کالا و خدمات نقش دارند، موجودى سرمایه گفته می‌شود. در واقع،
موجودى سرمایه را مى‌توان مجموع ارزش ساختمان و تاسیسات و ماشین آلات و تجهیزاتى دانست
که در فرایند تولید نقش داشته و مورد استفاده قرار مى‌گیرند.
رشد موجودی سرمایه در دهه 1340 و 1350 حدود 10 درصد، در فاصله
سال‌های 1370 تا سال 1390 حدود 4.5 درصد و در فاصله سال های 1390 تا 1396 حدود 1.6
درصد بوده و برآوردها نشان می دهد که رشد موجودی سرمایه، در سال 1397 حدود صفر بوده
است.
بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که تولید بالقوۀ اقتصاد ایران متوقف
شده و مهم‌تر این که تامین سوخت مورد نیاز برای رشد بالاتر از 2 تا 3 درصد مبتنی بر
سرمایه‌گذاری بسیار دشوار است.
📌 چه عواملی رشد
سرمایه‌گذاری را کند می‌کنند؟
همان‌طور که اشاره شد، یکی از کلیدی‌ترین متغیرهای اثرگذار بر
رشد اقتصادی، سرمایه‌گذاری است. از آنجا که در سال‌های گذشته رشد اقتصادایران تحت
تأثیر این متغیر قرار داشته،در آینده هم عنصر سرمایه به شدت در این روند نقش ایفا خواهد
کرد. اما اگر نگاه ما معطوف به آینده باشد، متوجه خواهیم شد که عوامل زیادی می‌توانند
بر روند سرمایه‌گذاری سال‌های آینده تاثیر منفی بگذارند که مهم‌ترین آنها عبارتند از:
➖ تحریم: تحریم
هم منابع در گردش اقتصاد را کم می‌کند و هم منابع در اختیار دولت را با شدتی بیشتر
تقلیل می‌دهد، اثر تحریم، کاهش رشد اقتصادی و تحمیل رکود همراه با تورم است.
➖ کاهش درآمدهای
نفتی: اثر مستقیم تحریم، کاهش درآمدهای نفتی است و با کاهش درآمدهای نفتی رشد اقتصادی
تحت تأثیر قرار می‌گیرد. تحریم می‌تواند جریان تجارت خارجی را نیز مختل کند که در نتیجه،
فعالیت بنگاه‌ها نیز تحت تأثیر قرار خواهد گرفت.اگر فروش نفت ایران به زیر یک میلیون
بشکه برسد، دولت حتی قادر به تأمین مایحتاج کشور نیست بنابراین نباید انتظار داشته
باشیم درآمدهای نفتی صرف سرمایه گذاری دولت شده و از این محل رشد اقتصادی حاصل آید.
➖ کسری بودجه
دولت: دولت‌ها هرگاه دچار کسری بودجه می‌شوند از هزینه‌های عمرانی می‌کاهند. در حال
حاضر نیز توان مالی دولت برای تخصیص اعتبارات عمرانی کاهش یافته است. تحقیقات نشان
می‌دهد که هرگاه اعتبارات عمرانی کاهش یافته، رشد اقتصادی نیز تحت تأثیر قرار گرفته
است. در حال حاضر اقتصاد کشور نیازمند سرمایه‌گذاری‌های گسترده در زیرساخت‌ها است و
اگر این سرمایه‌گذاری صورت نگیرد،رشد اقتصادی باز هم تحت تأثیر قرار خواهد گرفت.
➖ فضای کسب وکار:
کالا یا خدماتی که تولید می‌شود یا در بازار داخل مشتری دارد یا ممکن است صادر شود.
اگر بازار به درستی کار کند و تقاضایی وجود داشته باشد، بنگاه‌های تولیدی می‌توانند
ازطریق فروش محصول، مازادی ایجاد کنند که با این مازاد، هم مالیات بپردازند و هم برای
تأمین زیرساخت‌های مورد نیاز خود منابع ذخیره کنند. اما فضای کسب وکار مساعد نیست
و بنگاه نمی‌تواند مازاد ایجاد کند که این مازاد به سرمایه‌گذاری تبدیل شود.
☑️محسن جلال‌پور