پایگاه
خبری فولاد ایران
- دلایل مختلف برای عدم تطابق آمارهای رسمی با واقعیتهای اقتصادی جامعه
وجود دارد که علاوه بر استفاده از شاخص غیرمناسب، میتوان به غیر واقعی بودن اقلام و
ضرایب محاسبه نرخ تورم نیز اشاره کرد.
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، تورم از نظر علم اقتصاد اشاره به
افزایش سطح عمومی تولید پول، در آمدهای پولی یا قیمت است. تورم عموماً به معنی افزایش
غیرمتناسب سطح عمومی قیمت در نظر گرفته میشود.
تورم، روند فزاینده و نامنظم افزایش
قیمتها در اقتصاد است. هر چند بر پایه نظریه‌های گوناگون، تعریف‌های متفاوتی از تورم
ارائه میشود، اما، تمامی آنها به روند فزآینده و نامنظم افزایش در قیمتها اشاره
دارند.
اینکه در حال حاضر آمار تورم چقدر است و میزان تورم اعلامی از سوی مرکز آمار
چه میزان با واقعیات جامعه سازگار است یا خیر، سوالی است که از سوی مخاطبان خبرگزاری
تسنیم مطرح شده است.
گروه اقتصادی خبرگزاری تسنیم به این سوال پاسخ داده است که می‌توانید در ذیل
بخوانید:
در ماههای اخیر با جهش نرخ ارز شاهد افزایش قابل توجه قیمت بسیاری از کالاهای
مصرفی مردم در بازارها بوده‌ایم. به طوریکه طی 9 ماهه ابتدایی سال قیمت مسکن حداقل
90 درصد افزایش یافته و یا قیمت بسیاری از اقلام مصرفی عموم مردم افزایش‌های 50 تا
130 درصدی را تجربه کرده است. در این بین سوالی که از سوی اقشار مختلف جامعه مطرح شده
این است که چرا آمار و ارقام مراجع رسمی مثل مرکز آمار و بانک مرکزی با واقعیتهای
روزمره و ملموس زندگی مردم متفاوت است.
رئیس مرکز آمار ایران در این زمینه می‌گوید: اگر آمار مرکز آمار نتواند واقعیت
زندگی مردم و کف بازار را نشان دهد، به طور قطع تنها اتلاف هزینه رخ داده است. این
درحالی است که مسئولان آماری کشور تاکید دارند شاخصهای موجود در بلند مدت بیانگر وضعیت
واقعی جامعه به لحاظ رشد قیمتها اشتغال و بیکاری و ....هستند.
تورم چگونه ایجاد میشود؟
کینز اقتصاددان مشهور، دو دلیل عمده برای تورم ذکر می‌کند: کاهش عرضه کل یا
افزایش تقاضای کل و در مقابل، پول‌گرایان رشد عرضه پولِ مازاد بر رشد اقتصادی را عمده‌ترین
دلیل تورم می‌دانند. گفتنی است، افزایش حجم پول در گردش، اعتبارات بانکى بى‌رویه، واردات
حساب نشده، کم توجهى به بخش تولید، صنایع مونتاژ، افزایش هزینه‌هاى دولتى، وجود واسطه‌ها
و دلال‌ها در اقتصاد، صدور کالاهاى مورد نیاز جامعه به خارج، ناسالم بودن نظام توزیع،
ناهماهنگى میان بخش‌هاى مختلف تولید، از جمله دلایل مستقیم ایجاد تورم سنگین در جامعه
هستند.
گفتنی است مدل‌های مختلفی با کاربردهای متفاوت برای محاسبه و اعلام نرخ تورم
در اقتصاد وجود دارد، نرخ تورم سالیانه یکی از مشهورترین خروجی‌های مدل‌های محاسبه
نرخ تورم است که همین موضوع ابهامات جدی را در فضای عمومی جامعه در خصوص تورم و آمارهای
مربوطه ایجاد کرده است.
تورم چگونه محاسبه میشود؟
تورم را میتوان نشان‌دهنده افزایش یا کاهش یا ثبات در قیمت مصرف‌کننده کالاها
و خدمات دانست. برای اندازه‌گیری این شاخص معمولا در بازه‌های زمانی هفتگی، ماهانه
و سالانه، قیمت انواع کالاها و خدمات در سراسر هر کشوری اندازه‌گیری و اعلان عمومی
میشود. کالاها و خدماتی که قیمتشان در نرخ تورم محاسبه میشود معمولا از کالاها و
خدمات ضروری زندگی مردم به‌شمار می‌روند؛ به مجموعه این کالاها «سبد کالایی و خدماتی
سنجش نرخ تورم» می‌گویند. این سبد کالایی و خدماتی که به عنوان سبد پایه و شاخص کالا
شناخته میشود، هرچند سالی یک بار مورد بازنگری قرار می‌گیرد.
شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی (CPI) معیار سنجش تغییرات قیمت کالاها و خدماتی است که توسط خانوارهای
شهرنشین ایرانی به مصرف می رسد. این شاخص به عنوان وسیله‌ای برای اندازه‌گیری سطح عمومی
قیمت کالاها و خدمات مورد مصرف خانوارها، یکی از بهترین معیارهای سنجش تغییر قدرت
خرید پول داخل کشور، به شمار می‌رود. نرخ تورم منتهی به هر ماه از محاسبه درصد تغییر
متوسط شاخص
(CPI (Consumer Price Index در دوازده ماه منتهی به ماه مورد
نظر نسبت به دوره مشابه قبل به دست می‌آید. اگر چنانچه ماه مورد نظر اسفندماه باشد،
به آن نرخ تورم سال مورد نظر می‌گویند.
گفتنی است دو روش کلی برای محاسبه شاخص (بها) قیمت (اعم از مصرف کننده یا تولید
کننده و...) وجود دارد، که یکی شاخص لاسپیرز (Laspeyres) و دیگری شاخص پاشه (Paasche) است. که در آنها p 0 و q
0 قیمت و مقدار در سال پایه را نشان
می‌دهند در حالیکه p
t و q t قیمت و مقدار را در سال مورد بررسی t هستند. اما باید دقت شود که این
شاخصها دارای محدودیت‌هایی هستند از جمله نقاط ضعف این دو شاخص این است که سطح عمومی
قیمتها را غیرواقعی نشان می‌دهند.
گفتنی است، شاخص پاشه کمتر از واقع
و شاخص لاسپیرز بیش از واقع نشان میدهد.
475 قلم کالا و 420 هزار قیمت برای محاسبه نرخ تورم
در حال حاضر در مرکز آمار ایران با مراجعه به 79 مغازه و 6 هزار خانوار و دریافت
قیمت از حدود 475 قلم کالا که حدود 420 هزار قیمت در کل کشور است، نرخ تورم محاسبه
میشود. البته سبد شهرنشینان با روستانشینان متفاوت است که خود موجب اختلاف در آمار
تورم شهری و روستایی خواهد شد. به عنوان مثال با بررسی و میانگین گیری از 475 قلم کالا تورم 39.6 درصدی به عنوان نقطه‌ای در دی ماه اعلام
شده است.
نکته قابل توجه اینکه هرچند در ماههای اخیر نرخ ارز عامل اصلی افزایش قیمت بسیاری
از کالاها بود اما خود ارز در سبد مصرفی محاسبه تورم قرار ندارد. به عبارت ساده تر نرخ ارز مستقیم در سبد مصرفی خانوار محاسبه نمی‌شود،
اما اثر غیر مستقیم دارد.
همانطور که در جدول زیر قابل مشاهده است، برای 12 گروه کالایی مختلف، که زیرمجموعه‌های
آنها 475 قلم کالای موردنظر را تشکیل می‌دهند، در کنار ضریب اهمیت، به ترتیب تورم‌های
ماهانه، نقطه‌ای و سالیانه درج شده است. در این جدول زیر اطلاعات زیرمجموعه‌های اصلی
گروه خوراکی‌ها یعنی نان، انواع گوشت، انواع لبنیات، سبزیجات، چای و... نیز قابل مشاهده
است.
سه دلیل مهم که آمارهای مربوط به تورم باورپذیر نیست؟
دلایل مختلفی برای عدم تطابق آمارهای رسمی با واقعیتهای اقتصادی کشور وجود دارد.
همانطور که اشاره شد تورم بر اساس تغییرات قیمتی یک سبد کالایی با ضرایب لحاظ شده برای
اقلام این سبد محاسبه میشود. برخی کارشناسان
معتقدند عدم تطابق اقلام این سبد و همچنین ضرایب لحاظ شده از جمله دلایل عدم تطابق
تورم با واقعیتهای زندگی مردم است.
نکته دوم اینکه تورم کالاهای خوراکی که بیشتر در زندگی روزمره مردم دیده میشود،
نسبت به سایر اقلام بالاتر بوده اما این عدد نیز معمولا در لابه لای گزارشهای آماری
دیده نمی‌شود. مثلا برای دی ماه سال جاری تورم
نقطه ای برای کالاهای خوراکی 57.5 درصد، غیر خوراکی 32 درصد و برای کالاهای بادوام
82 درصد بوده است. نمونه بارز این موضوع رب گوجه فرنگی بود که بیش از 200 درصد افزایش
قیمت داشت. این درحالی بود که آب، برق و انرژی
14 درصد افرایش داشته است.
از سوی دیگر تورم در قالبهای مختلفی
اعلام میشود که هر کدام معنا، مفهوم و کاربرد مستقل خود را دارد. به عنوان مثال نرخ
تورم سالیانه 15 درصدی که مرکز آمار در ماههای اخیر اعلام کرده، میانگین نرخ تورم است
و این عدد به هیچ عنوان منعکس کننده افزایش قیمت کالا و خدمات در ماههای گذشته نیست.
یعنی عموم جامعه شاهد افزایش حداقل 50 درصدی قیمت بسیاری از کالاها هستند انتظار این
است که این تغییر در شاخص تورم نیز نمود داشته باشد. این در حالی است که مردم عمدتا
به رقم تورم سالیانه که میانگین یک سال اخیر قیمتهاست، توجه می‌کنند.
به عبارت ساده تر آنچه به عنوان نرخ تورم سالیانه(در ابتدای هر ماه) اعلام میشود،
میانگین نرخ تورم در یازده ماه منتهی به ماه جاری در مقایسه با یازده ماه مشابه سال
قبل از آن است و این عدد نشان دهنده نرخ افزایش قیمتها در ماههای اخیر نیست.
در حال حاضر تورم در 3 مدل ماهانه، نقطه به نقطه و سالیانه بررسی میشود و باید به این نکته نیز
توجه کنیم که این آمار برمبنای نمره میانگین اعلام میشود و هر کدام از شاخصها بیانگر
یک زاویه نگاه خاص بوده و کاربرد مستقل خود را دارند.
تورم ماهانه
طی سالهای اخیر همواره نرخ شاخص تورم ماهیانه در کانال 1 تا 1.5 درصد در نوسان
بوده اما طی سال 97 تورم ماهیانه با رشد قابل توجهی رو به رو شده و اعدادی مثل 6 یا
8 درصدی در گزارشهای رسمی پدیدار میشود. تورم ماهیانه به معنای تغییر شاخص بهای کالاها
و خدمات مصرفی در یک ماه نسبت به ماه قبل همان سال است. روند تورم ماهانه نیز تاکنون
صعودی بوده و کاهش این نرخ می‌تواند به معنای کنترل تورم میانگین سالیانه باشد.
تورم سالیانه
تورم میانگین دوازده ماهه برای برنامه‌ریزی اقتصاد کلان کشور کاربرد دارد که
به نظر می‌رسد این شاخص برای سیاست‌گذاران قابل اعتماد باشد.
تورم نقطه به نقطه
گفتنی است، شاخص مذکور میانگین افزایش قیمت‌های کل سبد مورد ارزیابی برای کل
مردم ایران است. تورم نقطه به نقطه به این شکل محاسبه میشود که برای مثال، شاخص قیمت
بهمن 97 (میانگین موزون قیمت سبد خانوار) به شاخص قیمت مدت مشابه سال قبل یعنی شاخص
قیمت در بهمن 97 مقایسه شود. تورم نقطه به نقطه در ماههای اخیر رشد قابل توجهی داشته
است.
منبع:
تسنیم