پایگاه
خبری فولاد ایران - گفته می‌شه که سهم دولت در اقتصاد زیاده، و دلیلی که براش
میارند ۱۷۰۰ ه.م.ت بودجه سال ۹۸، و نسبت اون با ۲۳۰۰ ه.م.ت. تولید ناخالص داخلی،
یا همون GDP هستش.
تو این پست می‌خواهم بگم که:
- اولا مقایسه ۱۷۰۰ ه.م.ت با ۲۳۰۰ ه.م.ت درست نیست؛
- ثانیا سهم دولت در تولید GDP با سهم دولت در مصرف GDP فرق داره؛
- ثالثا، بسته به اینکه «سهم شرکتهای دولتی از اقتصاد» رو
نسبت به چی تعریف کنیم، نسبت به GDP یا نسبت به کل گردش مالی، این سهم می‌تونه کم یا
زیاد باشه.
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖
از ۱۷۰۰ ه.م.ت بودجه دولت، ۱۲۰۰ ه.م.ت بودجه شرکتهای
دولتیه. اما مقایسه ۱۲۰۰ ه.م.ت بودجه شرکتهای دولتی با ۲۳۰۰ ه.م.ت تولید ناخالص
داخلی اشتباهه! چرا؟ با یک مثال توضیح بدم.
اگه ۱ میلیون تومن چوب بخرم و یه مبل درست کنم و بفروشم ۳
میلیون تومن، ۲ میلیون تومن سود ناخالص کسب کردم.
تولید ناخالص داخلی، مجموع سودهای ناخالص همه فعالان
اقتصادیه. اما اون ۱۲۰۰ ه.م.ت بودجه شرکتهای دولتی، مجموع فروش‌شونه، نه مجموع
سودهای ناخالص‌شون. مجموع سود ناخالص‌شون خیلی کمتره.
👈 مقایسه
۱۲۰۰ ه.م.ت با ۲۳۰۰ ه.م.ت تولید ناخالص داخلی اشتباهه، چون مقایسه فروش با سود
ناخالصه.
اگه سود ناخالص شرکتهای دولتی رو، با ۴۸۰ ه.م.ت بودجه جاری
دولت جمع کنیم، نقش دولت در اقتصاد بدست میاد؟ نه! چرا؟
در مثال قبل، ۲ میلیون تومن سود ناخالصی که با مبل ساختن
تولید کردم، از چند طریق مصرف می‌کنم. بخشیش رو صرف خرید ابزار می‌کنم، و با بقیه‌اش
غذا و سایر مایحتاجم رو تامین می‌کنم.
تولید ناخالص داخلی یه کشور هم توسط شرکتها تولید می‌شه، و
توسط کل اقتصاد مصرف می‌شه. بخشیش توسط همون شرکتها به منظور سرمایه‌گذاری در
تولید آینده مصرف می‌شه، بخشی توسط مردم مصرف می‌شه، و بخشی هم توسط دولت مصرف می‌شه.
سود ناخالص شرکتهای دولتی، به GDP اضافه می‌شه، در حالیکه بودجه جاری دولت، ۴۸۰ ه.م.ت از GDP رو مصرف می‌کنه.
👈 سود ناخالص
شرکتهای دولتی، سهم دولت از تولید GDP هست، و بودجه جاری، سهم دولت از مصرف GDP هست. جمع زدن این دو رقم بی‌معنیه، اگرچه تفاضلشون معنی داره.
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖
پس بیاییم مصرف و تولید GDP رو جدا بررسی کنیم:
از نظر مصرف GDP، دولت ۴۸۰ ه.م.ت مصرف می‌کنه که می‌شه ۲۰٪
تولید ناخالص داخلی. دولتهای فدرال و ایالتی آمریکا مجموعا ۳۰٪ GDP رو مصرف می‌کنند، و دولتهای اروپایی حدود ۴۰٪ رو.
از نظر تولید GDP، نقش دولتهای توسعه یافته اینقدر کمه که
قابل اغماضه. در مورد ایران، آمار و ارقام دقیقی نداریم، اما می‌شه تخمین زد.
البته در این تخمین، بهتره نفت و گاز رو سوا کنیم، چون تولید واقعی نیست، بلکه
صرفا استخراج منابع زیرزمینی فرا نسلی‌ست.
با یکسری فروض ساده، تخمین زده می‌شه که نقش بخش خصوصی در
تولید GDP تقریبا ۶ برابر نقش دولته. اما کل تولیدات اقتصاد توسط بخش خصوصی و
دولتی صورت نمی‌گیره، بلکه یک بخش غیرخصوصی-غیردولتی بزرگ هم داریم. با لحاظ کردن
اون بخش، بنظر میاد که بیش از نیمی از تولید اقتصادی توسط بخش خصوصی انجام می‌شه،
حدود یک دهم توسط دولت، و حدود یک سوم توسط بخش غیرخصوصی-غیردولتی انجام می‌شه.
اما از نظر گردش مالی، سهم دولت خیلی بیشتره. اگه شرکتی صدها
میلیارد تومن فروش داشته باشه، اما سود ناخالصش صفر باشه، علیرغم گردش مالی بالا،
سهمش در تولید ناخالص داخلی صفره. بخاطر مدیریت غیربهینه و دولتی، نسبت سودناخالص
به فروش شرکتهای دولتی خیلی کمتر از شرکتهای خصوصیه. بهمین دلیل، علیرغم نقش کم در تولید ناخالص
داخلی، نقش زیادی در گردش مالی اقتصاد دارند.
👈 سهم بخش دولتی از نظر مصرف GDP،
تولید GDP، و
گردش مالی، متفاوته.
پاورقی: قیمت‌های دستوری-یارانه‌ای، محاسبه هزینه اقتصادی
مواد اولیه رو سخت می‌کنه، که متعاقبا محاسبه سود ناخالص رو نادقیق می‌کنه، و
اونهم متعاقبا بر دقت تخمین ما از تولید ناخالص داخلی کشور اثر می‌گذاره.
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖
در نتیجه:
- تولید ناخالص داخلی، یا همون GDP،
مجموع سود ناخالص کل فعالان اقتصادیه، که بخشی رو مصرف می‌کنیم و بخشی رو برای
تولید آینده سرمایه‌گذاری می‌کنیم.
- از نظر مصرف GDP، نقش دولت ۲۰٪ه. این رقم در آمریکا ۳۰٪ و در
اروپا حدود ۴۰٪ه.
- از نظر تولید GDP، غیر از نفت و گاز، جور بیش از نیمی از
تولید رو بخش خصوصی می‌کشه. بنظر میاد قریب یک سوم تولید بعهده بخش
غیرخصوصی-غیردولتیه و نقش دولت در حد ده درصده. در کشورهای توسعه یافته، عمده
تولید ناخالص داخلی توسط بخش خصوصی تولید می‌شه.
- اگرچه از نظر گردش مالی، نقش شرکتهای دولتی در اقتصاد
زیاده، اما بدلیل مدیریت غیربهینه و غیراقتصادی، بنظر میاد نقش‌شون در تولید
ناخالص داخلی چندان هم زیاد نیست.
- آنچه بعنوان نقش زیاده از حد دولت در اقتصاد احساس می‌کنیم،
در واقع گردش مالی شرکتهای دولتی‌ست، نه تولید ناخالص‌شون.
وقایع اقتصادیه - پویا ناظران