معادله فساد در ایران؟

پایگاه خبری فولاد ایران -

✏️عبارت زیر را ببینید، اجازه دهید اسمش را برای سادگی “معادله فساد ایران” بگذاریم:

هزینه فساد = هزینه اخلال در سرمایه گذاری + هزینه رقابت در رانت جویی

✏️به زبان ساده می گوید فساد در اقتصاد ایران در دو بخش خود را ظاهر می کند؛

🔘نخست، سرمایه گذاری های نادرست با انگیزه های سیاسی که باعث اتلاف منابع می شود و جلوی سرمایه گذاری های درست بخش خصوصی واقعی را می گیرد (وام های ارزان، تسهیلات تکلیفی، اهلیت نداشتن وام گیرنده و مانند آن)

🔘دوم، رقابت گروه های سیاسی برای گرفتن سهم بیشتر از سفره غنائم و کندن هر چه بیشتر از منابع عمومی برای حفظ قدرت سیاسی و حامی پروری (قبیله پروری، تقسیم پست های سیاسی و منابع مالی، اعمال نفوذ و مانند آن).

✏️اما یک خبر بد هم داریم؛ می دانیم که سیستم سیاسی ایران یکدست نیست، گروه های سیاسی ناهمسو برای گرفتن سهم بیشتر از قدرت سیاسی با هم رقابت می کنند؛ گاهی سیستم سیاسی یکدست تر می شود و یک گروه می تواند بقیه را به حاشیه برانند و گاهی نیز توازن نسبی برقرار است، خبر بد این است که در هر دو حالت، یعنی تعادل یا عدم تعادل نسبی قدرت نیروهای سیاسی، هزینه فساد کاهش پیدا نخواهد کرد!

✏️به معادله فساد دقت کنیم، وقتی ساختار یکدست است و یک گروه بیشتر قدرت سیاسی را قبضه کرده است، درست است که به دلیل غلبه یک گروه هزینه رقابت در رانت جویی (بخش دوم معادله) کاهش می یابد، ولی بخش دیگر معادله فساد، یعنی اخلال در سرمایه گذاری بسیار بزرگتر می شود (شاید بشود بخش اعظمی از دوران مهرورزی را چنین دید) و مجموع هزینه های فساد کاهش نخواهد یافت.

✏️از سویی دیگر، وقتی رقابت بین گروه ها شدید است و گروهی دست بالا را ندارد، بخش دوم معادله یعنی هزینه رقابت در رانت جویی و رقیب را از میدان به در کردن بالا می رود، ولی به دلایل مشخص هزینه اخلال در سرمایه گذاری ها کاهش خواهد یافت. در واقع دو بخش معادله فساد در شرایط تعادل قدرت متفاوت در خلاف جهت هم حرکت می کنند و البته در هر دو حالت عملکرد اقتصاد پایین می آید و خوبان (مردم عادی) در این معامله تقصیر می کنند!

✏️وقتی می گوییم مسئله اقتصاد ایران سیاسی و نهادی است و به جای امید بستن به این یا آن گروه باید دست به تغییرات ساختاری زد چنین معنایی را در نظر داریم، بماند که متاسفانه در میان اهالی سیاست، ترقی خواه و گشوده به دنیا زیاد نداریم، آن هم در شرایطی که زمان علیه تمدن ایران در حال حرکت است، والله اعلم.

✍🏻امیرحسین خالقی