پایگاه
خبری فولاد ایران
- "کاتوزیان در مقاله‌ای با عنوان «جامعه کوتاه‌مدت:
بررسی مشکلات توسعه سیاسی و اقتصادی بلند مدت ایران» که ابتدا به زبان انگلیسی منتشر
شد و سپس توسط عبدالله کوثری ترجمه و در مجله بخارا به چاپ رسید، ایده جامعه کلنگی
را مطرح می‌کند. پیش فرض نظری کاتوزیان این است که لازمه توسعه‌یافتگی «درازمدت بودن»
جامعه است. کاتوزیان در تعریف جامعه درازمدت و رابطه آن با توسعه می‌نویسد: «توسعه
نه تنها به اکتساب و نوآوری بلکه به خصوص به انباشت و نگهداری نیز نیاز دارد
خواه ثروت باشد یا حق و امتیاز یا دانش و علم.»
کاتوزیان بر این باور است که جامعه ایران، جامعه‌ای کوتاه‌مدت
است و از این رو امکان توسعه را ندارد. کاتوزیان در ابتدای مقاله خود می‌نویسد: «ایران
برخلاف جامعه درازمدت اروپا جامعه‌ای کوتاه‌مدت بوده است. در این جامعه تغییرات
ـحتی تغییرات مهم و بنیادین‌ـ اغلب عمری کوتاه داشته است. این بی‌تردید نتیجه
فقدان یک چارچوب استوار و خدشه‌ناپذیر قانونی است که می‌توانست تداومی درازمدت
را تضمین کند.» جامعه کلنگی از نظر کاتوزیان «یعنی جامعه‌ای که بسیاری از جنبه‌های
آن (سیاسی، اجتماعی، آموزشی و ادبی) پیوسته در معرض این خطر است که هوی
و هوس کوتاه‌مدت جامعه با کلنگ به جانش افتد.»
کاتوزیان در نوشته‌های متعدد این ایده را مطرح می‌سازد که «استبدادی
بودن، کوتاه‌مدت بودن و هرج و مرج‌طلب بودن» ویژگی‌های اصلی جامعه و روان‌شناسی اجتماعی
مردم ایران است. منظور کاتوزیان از ویژگی‌های مذکور صرفاً نظام سیاسی ایران یا حتی
جامعه امروز ما نیست. او معتقد است جامعه ایران به طور کلی و همواره این خصلت‌ها را
از خود بروز می‌دهد و حکومت نیز برخاسته از آن است. به اعتقاد کاتوزیان علت علل این
روحیه و فرهنگ ایرانی نیز غلبه احساس ترس و ناامنی در جامعه است. می‌توان ایده جامعه
کوتاه‌مدت کاتوزیان را در زمینه ایران معاصر و با توجه به انقلابات متعددی که در این
یک قرن گذشته داشته‌ایم نیز تعمیم داد.
ما ایرانیان هرازچند گاه با یک انقلاب و دگرگونی بنیادی در نظام
سیاسی، تمام دستاورد‌ها و تجربه‌های‌سازنده و سرمایه‌های فرهنگی، تاریخی و اجتماعی
که در دوران پیش از آن را داشته‌ایم، نابود می‌کنیم و همه چیز ناگهان به نقطه صفر و
آغازین آن باز می‌گردد. این بدان معناست که ما هر از چند گاهی عمارتی نو می‌سازیم اما
با مرور زمان (معمولا ۲۰ یا ۳۰
سال)
این ساختمان نو به عنوان عمارتی کلنگی و کهنه، ویران و نابود (صاف) می‌شود."
برگرفته از یادداشت «از جامعه کلنگی تا تجربه چند هزار ساله»
نوشته دکتر نعمت الله فاضلی
✍️محمد علی همایون
کاتوزیان اقتصاددان، تاریخ‌نگار، کاوشگر علوم سیاسی، و عضو هیئت علمی مؤسسه شرق‌شناسی
دانشگاه آکسفورد