آیا اقتصاد ایران در حال سقوط و فروپاشی است؟

پایگاه خبری فولاد ایران - ترامپ منتظر یک تماس از سوی ایران است. او معتقد است که اقتصاد ایران در حال سقوط و فروپاشی است، و این مساله در نهایت ایران را مجبور خواهد کرد تا به دنبال یک توافق جدید باشد به جای آنکه برای حفظ برجام تلاش کند.

ترامپ منتظر یک تماس از سوی ایران است. او معتقد است که اقتصاد ایران در حال سقوط و فروپاشی است، و این مساله در نهایت ایران را مجبور خواهد کرد تا به دنبال یک توافق جدید باشد به جای آنکه برای حفظ برجام تلاش کند.

ظاهرا برخی از مقام های کاخ سفید امیدوارند که به زانو درآمدن اقتصاد ایران در نهایت ایرانی ها را به این نتیجه برساند که هیچ انتخاب دیگری جز تسلیم و پذیرش آنچه که آمریکا می خواهد، ندارند از جمله فهرست بلندبالای ۱۲ بندی مایک پامپئو وزیر خارجه آمریکا. ولی این انتظارات ممکن است درست نباشد. اقتصاد ایران قطعا مشکلاتی دارد ولی تا فروپاشی و سقوط فاصله زیادی دارد.

در حالی که ریال ایران بیش از ۵۰ درصد ارزش خود را در برابر دلار در بازار غیر رسمی از ژانویه ۲۰۱۸ تاکنون از دست داده است ولی این مساله جدیدی در اقتصاد ایران نیست. همه روسای جمهور ایران از زمان پایان جنگ ایران و عراق با یک نوع بحران ارزی مشابهی روبرو بوده است. در دوران ریاست جمهوری آیت الله رفسنجانی یعنی سال های ۱۹۸۹ تا ۱۹۹۹ میلادی نرخ رسمی ارز از ۷۲ ریال در برابر هر دلار تا ۱۷۵۵ ریال در برابر هر دلار سقوط کرد. در بازار غیر رسمی قیمت دلار در این مدت ۴ برابر افزایش یافت یعنی از ۱۱۹۲ ریال به بیش از ۴۷۵۰ ریال رسید. در دوره ریاست جمهوری سید محمد خاتمی نیز یعنی سال های ۱۹۹۷ تا ۲۰۰۵ میلادی ارزش پول ملی ایران بیش از ۸۰ درصد در بازار رسمی کاهش یافت. در این مدت قیمت دلار در بازار غیر رسمی به بیش از ۹۰۰۰ ریال رسید آن هم از نرخ قبلی ۴۷۳۰ ریالی.

یکسان سازی نرخ ارز که در دولت خاتمی آغاز شده بود در دولت احمدی نژاد ادامه پیدا نکرد. در دولت احمدی نژاد یعنی سال های ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۳ میلادی قیمت دلار در بازار رسمی و غیر رسمی به ۲۴۷۹۰ و ۳۲۷۰۰ ریال افزایش یافت، این نرخ قبلا ۹۰۰۰ ریال بوده است. این مساله بدیهی است که کاهش شدید ارزش پول ملی ایران عمدتا در دوره دوم ریاست جمهوری این افراد رخ داده است، به نظر می رسد روسای جمهور ایران در دوره نخست ریاست جمهوری به دنبال تثبیت نرخ ارز هستند تا انتخاب مجدد خود را تضمین کنند و در دور دوم ریاست جمهوری خود تمایلی برای جلوگیری از کاهش شدید ارزش پول ملی ندارند. تاریخ این بار برای روحانی تکرار شده است. ذخایر ارزی خارجی ایران از سه ماه دوم ۲۰۱۶ میلادی کاهش داشته است یعنی قبل از انتخابات ریاست جمهوری نوامبر ۲۰۱۶ در آمریکا. بی شک خروج آمریکا از توافق هسته ای، این روند را بدتر کرده است.

به همین ترتیب، تورم در ایران هنوز به سقف خود نرسیده است، همان طور که ترامپ در مصاحبه اخیرش با فاکس نیوز گفته است. بر عکس تورم در حال تجربه سطوح پایین تاریخی است. تورم سالیانه برای دو سال متوالی تک رقمی بوده که این مساله از زمان پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۹۷۹ میلادی بی سابقه بوده است. جدیدترین آمارهای رسمی نرخ تورم جولای ۲۰۱۸ را ۱۰.۲ درصد اعلام کرده است و بر اساس اعلام مرکز پژوهش های مجلس، نرخ تورم به واسطه کاهش ارزش پول ملی با افزایش روبرو خواهد شد. با این حال، با میانگین نرخ تورم ۱۹ درصدی از زمان پیروزی انقلاب، مقابله با تورم در ایران نگران کننده است ولی چیز جدیدی نیست.

متغیرهای اقتصادی مثل رشد به تازگی به روز رسانی نشده اند. با این حال آخرین آمارهای بانک مرکزی ایران نشان می دهد که رشد اقتصادی به ۳.۷ درصد رسیده است. نرخ بیکاری در بهار ۲۰۱۸ به ۱۲.۱ درصد کاهش یافته است. این رقم در بهار ۲۰۱۷ میلادی به بیش از ۱۲.۶ درصد رسیده بود. نرخ بیکاری جوانان نیز از ۲۸.۸ درصد به ۲۸.۳ درصد کاهش یافته است.

سایر متغیرها نیز که به تازگی به روز رسانی شده اند، نشانگر سقوط و فروپاشی اقتصاد ایران نیست. شاخص بورس اوراق بهادار تهران در سه ماه اخیر یعنی تا ۲ اوت ۲۰۱۸ میلادی ۳۰ درصد افزایش داشته است. البته لازم به ذکر است که بازار سهام، کل اقتصاد نیست و سرمایه در گردش در بازار سهام و بورس نسبت به تولید ناخالص داخلی، تنها ۳۵ درصد است ولی بازار سهام نشانه ای از سقوط اقتصاد را نشان نمی دهد.

بر اساس اعلام بانک مرکزی، تعداد و حجم چک های برگشتی نیز در ماه می ۲۰۱۸ میلادی نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهش داشته است. تحریم های جدید دولت روحانی و سایر بخش های دولتی را با چالش جدی روبرو خواهد کرد چرا که به نظر می رسد دولت روحانی به خوبی آماده نشده است. فروش نفت برای ایران سخت خواهد شد و دریافت پول حاصل از فروش نفت نیز سخت تر از گدشته خواهد بود. بسیاری از شرکت های بین المللی، از شرکت های انرژی گرفته تا بخش خودروسازی که قبلا در ایران سرمایه گذاری کرده بودند، در حال ترک این کشور هستند و سرمایه گذاران جدید نیز تمایل چندانی برای سرمایه گذاری ندارند. تحریم ها اقتصاد ایران را تضعیف خواهد کرد و تاثیرات مخرب زیادی در بلندمدت خواهد داشت.

قطعا اقتصاد ایران به شدت آسیب خواهد دید ولی سئوال این است که چقدر؟ بخش نفت ایران که ۱۳.۵ درصد تولید ناخالص داخلی را تشکیل می دهد، نخستین قربانی خواهد بود. در سال مالی گذشته یعنی مارس ۲۰۱۷ تا مارس ۲۰۱۸ میلادی، ایران توانست روزانه ۲.۳۲۴ میلیون بشکه نفت صادر کند. بر اساس آمارهای بانک مرکزی ایران، این بالاترین سطح صادرات نفت ایران از سال ۲۰۰۸ بوده است. در دور قبلی تحریم ها که قبل از برجام اعمال شد، صادرات نفت ایران به ۵۰۰ تا ۶۰۰ هزار بشکه در روز کاهش یافت.

حتی الان نیز اقتصاد ایران با مشکلات زیادی روبرو است. ولی به نظر می رسد تصور اینکه منتظر فروپاشی و سقوط اقتصاد ایران باشیم، کوته بینانه و گمراه کننده است. اقتصاد ایران لطمه می بیند و قادر به ادامه حیات خواهد بود. تحریم های اقتصادی جدید شاید در نهایت منجر به تماس ایرانی ها با رئیس جمهور آمریکا شود ولی این تماس آنقدر نزدیک نخواهد بود که ترامپ انتظارش را دارد. بنابر این وقتی ایرانی ها تماس می گیرند، معلوم نیست چه کسی در واشنگتن پاسخگو باشد.

منبع: مرکز بلفر