کف خسارت دوره تحریمی قبلی چه قدر است؟

پایگاه خبری فولاد ایران - برای این محاسبه، فروض کلیدی و حقایق آشکار شده بلندمدت زیر در نظر گرفته شد، ابتدا حقایق آشکار شده 1 تا 4 در نظر گرفته شد:

1- نرخ رشد اقتصادی بلند مدت اقتصاد ایران طی دوره 50 ساله 1967-2017 را محاسبه کردیم میانگین هندسی نرخ رشد طی سال های 1967-1977 که تحریم تجاری یا سرمایه گذاری وجود نداشته،  %9.64+ به دست آمد.

2- در دوره 1978-1988 که اختلال ناشی از شرایط جنگی، تحریم های تسخیر سفارت و انقلاب وجود داشته، نرخ رشد اقتصادی برابر با 4.4%- به دست آمد.

3- در دوره تحریم های مزمن یعنی سال های 1989-2011 و 2016-2017 برابر با 1368-1390 و 1395-1396 ، هم نرخ رشد را محاسبه کردیم در این سال ها، تحریم های حاد تجاری روی صادرات و واردات و مبادلات مالی وجود ندارد اما تحریم های صریح یا ضمنی در مورد سرمایه گذاری خارجی کمابیش وجود داشته است. میانگین هندسی نرخ رشد بلندمدت اقتصاد در این دوره برابر       با 4.57%+ است.

4- تحریم هسته ای از سال 2012 اجرا شد این دوره به دو دوره حاد (2012-2013) و دوره نیمه حاد (2014-2015) قابل تقسیم است. در دوره حاد، میانگین رشد اقتصادی 3.88%- و در کل دوره حاد و نیمه حاد 1.18%- بوده است. منظور از دوره نیمه حاد، دوره مذاکراتی پس از توافق موقت ژنو است که تحریم ها ملایم تر شد (95-1394).

مهم ترین خسارت یک دوره تحریمی چیست؟ فروض زیر را در این رابطه در نظر گرفتیم:

5- خسارت افت تولید حین دوره تحریمی: اولین خسارت عمده یک دوره تحریمی، افت تولید در سال های تحریم نسبت به روند بلندمدت اقتصاد است یعنی در دوره تحریم فوق، رشد اقتصادی از روند بلندمدت 4.57%+ به  مقدار منفی 1.18%- افت کرده است که به معنای پس افتادگی تولید از روند بلند مدت آن است.

6- خسارت پس افتادگی در روند انباشت سرمایه (وقفه یا شکست ساختاری در روند موجودی سرمایه): برعکس تصور خسارت یک دوره تحریمی، به همان دوره محدود نمی شود. افت تولید در دوره تحریم، در کنار این واقعیت است که مصرف به دلیل شکل گیری عادات مصرفی پیشین، به کندی کاهش می یابد، و لذا افت تولید به صورت شدید و دراماتیکی، منجر به افت پس انداز، افت تشکیل سرمایه و سرمایه گذاری خواهد شد. افت سرمایه گذاری طی یک دوره تحریمی، مهم ترین و عمده ترین اثر دوره تحریمی حاد است. افت سرمایه گذاری و تشکیل سرمایه، روند انباشت سرمایه فیزیکی را زیر مسیر روندی خود می برد. افت و پس افتادگی موجودی سرمایه (Capital Stock)  نسبت به مقادیری که در غیاب تحریم، رخ می داد، منجر به افت تولید در سال های پس از تحریم نسبت به مقادیر روندی متعارف (غیر تحریمی) می شود. این پس افتادگی تولید نسبت به روند، خود مجددا باعث پس افتادگی بیشتر در پس انداز کلان، تشکیل سرمایه و موجودی سرمایه کلان نسبت به روند متعارف خواهد شد و از این طریق تحریم ها، اثرات خود را برای بلندمدت در اقتصاد کلان باقی خواهد گذاشت و سال ها پس از تحریم هم، باعث پس افتادگی کشور مورد تحریم به لحاظ موجودی سرمایه و طبعا تولید ناخالص ملی خواهد شد.

فروض ریکاوری: اقتصاد پس از تحریم  چگونه در مسیر ریکاوری قرار می گیرد؟ برای این منظور 3 فرض زیر را در نظر گرفتیم.

7- فرض بازگشت به نرخ رشد بلندمدت: فرض می کنیم از لحاظ نرخ رشد اقتصادی، اقتصاد بلافاصله پس از دوره تحریمی حاد، فورا به نرخ رشد بلندمدت  4.57%+ باز می گردد این فرض با شواهد تجربی بعد از جنگ و بعد از تحریم هسته ای همخوانی دارد.

8- فرض تعدیل مثبت : بخشی از ظرفیت های تولیدی بلااستفاده در دوره تحریم یا جنگ، بلافاصله پس از تحریم فعال می شود بنابراین بخشی از رشد منفی دوران تحریم یا جنگ، با یک جهش در رشد بلافاصله پس از تحریم یا جنگ، جبران می شود. داده های تجربی از این فرض حمایت می کند بر این اساس، نرخ رشد تعدیل شده دوره تحریم را محاسبه کردیم که به نرخ رشد مثبت 0.83%+  رسیدیم.

9- فرض ریکاوری کامل: آیا پس افتادگی روند انباشت و موجودی سرمایه نسبت به روند بلندمدت آن در فقدان تحریم که منجر به پس افتادگی تولید نسبت به روند بلندمدت آن حتی پس از پایان تحریم است تا ابد ادامه می یابد؟ عمدتا به دلایل ریاضی و البته برخی دلایل اقتصادی، خوشبینانه فرض می کنیم که این پس افتادگی موقت است و نهایتا پس از 20 سال موجودی سرمایه در یک اقتصاد مواجه با یک دوره تحریمی،کاملا به روند مورد انتظار موجودی سرمایه بلندمدت در فقدان تحریم می رسد و پس افتادگی موجودی سرمایه قطع می شود. این فرض ما را قادر به محاسبه کف حداقلی خسارت تحریم می کند.

و بالاخره فرض 10 و 11:

10- فرض خسارت اصلی: فرض کردیم مهم ترین خسارت یک دوره تحریمی،افت تولید حین دوره تحریم و پس افتادگی تولید پس از دوره تحریمی نسبت به روند بلندمدت اقتصاد است و سایر خسارات، عمده نیست یا در قالب همین خسارت منعکس می شود.

11- چون برای محاسبه افت تولید نسبت به روند، به تولید ناخالص قبل تحریم نیاز داریم از مقادیر اسمی (نه ppp) استفاده کردیم. تولید ناخالص ملی در سال 2011 برابر با 583 میلیارد دلار گزارش شده است 

بر اساس فروض 11 گانه فوق، کف خسارت دوره تحریمی حاد و نیمه حاد قبلی برابر با 3362 میلیارد دلار به دست آمد که به معنای میانگین سالانه 140 میلیارد دلار خسارت، طی یک دوره 24 ساله: 4 ساله تحریم و دوره 20 ساله پس از آن تا ریکاوری کامل است.

بر اساس فروض فوق، تفاضل تولید ناخالص ملی مورد انتظار در غیاب تحریم با تولید ناخالص پس از رخداد تحریم 2015-2012 برای یک دوره 24 ساله محاسبه شد که بیانگر دستکم خسارت 3300 میلیارد دلاری تحریم هسته ای بود. این خسارت، زندگی یک نسل را برای مدت حداقل ربع قرن متاثر خواهد ساخت و اقتصاد کشور را در همه زمینه ها اعم از تولید، اشتغال، صنعت، آموزش، رفاه، سطح دستمزدها، زیرساخت ها، و ...  عقب نگه خواهد داشت و باعث پس افتادگی در رقابت جهانی خواهد بود.

انجمن اقتصاددانان ایران