چرا مشکلات اقتصاد در دولت دوازدهم تشدید شد؟

پایگاه خبری فولاد ایران - هنگامی که دولت دوازدهم سر کار آمد به‌دلیل حاد شدن مشکلات اقتصادی کشور، نقطه نظر واحدی میان مسئولان و طیف‌های مختلف سیاسی وجود داشت مبنی بر اینکه اصلی‌ترین مشکل کشور مسئله اقتصاد است. بسیاری از کارشناسان بر این باور بودند که در تیم اقتصادی دولت یازدهم هماهنگی کافی وجود نداشت تا در مدت 4 سال مشکلات اقتصادی حل شود، بنابراین انتظارات از کابینه جدید حسن روحانی به این سمت پیش رفت که می‌بایست در دولت دوازدهم هماهنگی و انسجام به‌وجود بیاید.

روحانی در ابتدای تشکیل کابینه محمد نهاوندیان را به سمت معاونت اقتصادی رئیس جمهور منصوب کرد. سمت دیگری هم به مسعود نیلی داد و او را به‌عنوان دستیار ویژه اقتصادی رئیس جمهور معرفی کرد. احیای ساختار معاونت اقتصادی رئیس جمهور که پیش از این در دولت هاشمی رفسنجانی وجود داشت باعث شد که بحث‌های جدیدی در خصوص ساختار اقتصادی شکل‌گرفته در دولت به‌وجود بیاید. روحانی هم با استفاده از کلیدواژه‌های ایجاد هماهنگی و انسجام در تیم اقتصادی دولت تلاش کرد در اولین نشست خبری خود اعلام کند که ساختار جدید به حل مشکلات اقتصادی کمک می‌کند.

مدت زیادی نگذشت که علاوه بر ادامه بحث‌های جدید پیرامون ساختار اقتصادی دولت مشخص شد معاونت اقتصادی رئیس جمهور تداخل وظایفی نیز با سایر دستگاه‌های اقتصادی دولت پیدا کرده است. از طرفی گلایه‌ها پیرامون اینکه چرا باید نهاوندیان و نیلی تمام تصمیمات اقتصادی دولت را بگیرند، شنیده شد.

در حالی که بحث‌ها پیرامون ساختار اقتصادی دولت و حل نشدن مشکلات اقتصادی ادامه داشت، در اواخر سال گذشته بحران ارزی در کشور شکل گرفت. قیمت دلار روز به روز بیشتر شد، به‌طوری که قیمت دلار با رشد نزدیک 100درصدی به بیش از 6 هزار تومان رسید. بحران ارزی سبب شد انتقادها از ناکارآمدی تیم اقتصادی دولت هر روز بیشتر شود. نوک پیکان اغلب این حملات نیز متوجه ولی‌الله سیف، رئیس‌کل بانک مرکزی بود. البته سایر اعضای تیم اقتصادی دولت در معرض انتقاد صاحب‌نظران قرار داشتند و به‌دلیل حل نشدن مشکل خرید و فروش دلار در سال جدید این وضعیت تداوم پیدا کرده است.

بحران ارزی شکل‌گرفته به‌حدی جدی شد که صرافی‌های مجاز نتوانستند به یاری بانک مرکزی بیایند و در تأمین ارز نقش‌آفرینی کنند. در نهایت اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس جمهور به موضوع ارز ورود کرد و خبر تک‌نرخی شدن دلار را داد. پس از آن هم از سوی دولت اعلام شد که سامانه معاملات ارزی موسوم به "نیما" راه ‌اندازی شده است، اما معاملات پنهانی در این بخش هنوز در جریان است.

به‌نظر می‌رسد که در آستانه سالگرد یک‌ساله شدن عمر دولت دوازدهم مشکلات اقتصادی کشور نه‌تنها نسبت به دوران دولت یازدهم کمتر نشده است، بلکه مشکلات جدیدی نیز افزوده شده و امیدها را مبنی بر گشایش در امور اقتصادی کاهش داده است.

در این خصوص خروج یکجانبه آمریکا از برجام نمونه قابل ذکر است، با این حال از نگاه کارشناسان یکی از اصلی‌ترین مشکلات کنونی به اختلاف نظرها میان تیم اقتصادی کابینه دوازدهم برمی‌گردد. همین شرایط هم سبب شده است که هماهنگی و انسجامی که روحانی از آن یاد کرده بود، به‌طور کامل زیر سؤال برود. این وضعیت زمانی جدی‌تر می‌شود که اعضای کابینه هنوز این موضوع را به‌طور کامل نپذیرفتند و چاره‌اندیشی برای آن نکرده‌اند.

موضوع اختلاف نظر میان اعضای کابینه موضوعی شده است که حتی حامیان و همراهان این دولت نیز دیگر به انکار آن نمی‌پردازند، در این خصوص سید حمیده زرآبادی، عضو شورای سیاستگذاری اصلاح‌طلبان در خصوص مشکلات اقتصادی دولت می‌گوید عملکرد سیف در بازار و موضوع مؤسسات مالی و اعتباری مورد رضایت نیست. ضرورت دارد تیم اقتصادی دولت ترمیم شود چرا که صدای واحدی از تیم اقتصادی دولت شنیده نمی‌شود.

این نماینده مجلس با بیان اینکه به‌غیر از سیف برخی دیگر از مسئولان دولت نیز کارنامه عملکردی قابل دفاعی ندارند، می‌افزاید ضعف در تیم اقتصادی دولت و ضرورت ترمیم کابینه در برخی محافل مطرح شده است. یکی از نقاط ضعف این دولت این است که افرادی همچون محمد باقر نوبخت، رئیس سازمان برنامه و بودجه؛ مسعود کرباسیان، وزیر اقتصاد و سیف، رئیس‌کل بانک مرکزی هر کدام در مورد مسائل اقتصادی صحبت‌های ضد و نقیضی مطرح می‌کنند که به تنش در جامعه منجر شده است.

موضوع ناکارآمدی تیم اقتصادی دولت از همان ابتدای شکل‌گیری کابینه نیز مطرح بود، به‌طوری که حامیان رسانه‌ای دولت مجبور شدند به آن بپردازند. در این خصوص خبرگزاری ایسنا در مصاحبه با یک کارشناس اقتصادی نسبت به ناکارآمدی در تیم اقتصادی دولت هشدار داده بود. در این مصاحبه وحید شقاقی می‌گوید کابینه دولت دوازدهم کار سختی پیشِ‌روی دارد، چرا که نوبت به اصلاحات ساختاری و نهادی در اقتصاد ایران رسیده است. با این شرایط گزینه‌های مطرح‌شده بهتری برای تیم اقتصادی دولت وجود داشت.

این اقتصاددان به‌صورت مصداقی ساختار وزارت اقتصاد را مورد اشاره قرار می‌دهد و این طور تصریح می‌کند که در دولت چند فرمانده برای اقتصاد وجود دارد. همین مسئله هم به ناکارآمد شدن تیم اقتصادی منجر می‌شود. در حالی که می‌بایست حوزه اختیارات وزارت اقتصاد را گسترش داد و از طرفی وزیری برای این وزارتخانه معرفی شود که جرئت تصمیم‌گیری و اقدام داشته باشد. کرباسیان در کارنامه خود حضور در وزارت نفت، صنعت و اقتصاد را دارد، اما دانش اقتصادی کافی ندارد که این موضوع از نظر اقتصاددان‌ها قابل قبول نیست.

طی یک سالی که از عمر دولت گذشت در حالی که حامیان دولت از همان ابتدا نسبت به ناکارآمدی و بعضی اختلاف‌ها میان اعضای تیم اقتصادی هشدار می‌دادند، اعضای هیئت دولت هیچ‌گاه به‌طور رسمی زیر بار این بحث‌ها نرفتند. اما بعد از بحران ارزی اختلاف‌ها به‌شکل دیگری بروز کرد و سبب شد برخی اعضای کابینه لب به گلایه بگشایند.

پیرامون بحران ارزی برخی دیدگاه‌های اعضای هیئت دولت و نزدیکان دولت همچون حسام‌الدین آشنا حکایت از این داشت که ریشه موضوع سیاسی و خارج از مرزهاست. اما دیدگاه متقابلی هم در دولت بود که خاستگاه بحران ارزی را در مسائل اقتصادی و داخلی می‌دید. عباس آخوندی، وزیر راه و شهرسازی که دیدگاهش متعلق به گروه دوم است یکی از چهره‌هایی بود که با اظهار نظر خود تلویحاً اعلام کرد میان دولتمردان اختلاف دیدگاه بروز کرده است.

آخوندی در یادداشت خود پاسخ آشنا را این گونه می‌دهد که نباید مشکلات بحران ارزی را به توطئه گروهی در داخل و خارج تقلیل داد، بلکه باید عوامل ساختاری اقتصاد را که باعث بروز بحران ارزی شده‌اند از یاد نبریم. این متن با تبیین برخی مسائل اقتصادی ریشه مشکلات را به‌طور عمده در ساختار ناکارآمد اقتصاد می‌بیند. بعد از انتشار این متن هم سایت فرارو که از حامیان سیاست‌های دولت است با انتشار گزارشی اختلاف دیدگاه میان آشنا و آخوندی را مصداقی بر اختلاف دیدگاه‌های میان دولتمردان قلمداد کرد که از زبان یک وزیر دولت بیان شده است.

محمد حسین ادیب، اقتصاددان معتقد است که در بدنه کابینه دو دیدگاه متفاوت و متعارض وجود دارد. همین مسئله باعث بروز مشکلاتی شده است، در این میان روحانی هم مرتکب خطاهایی شده است و گره مشکلات اقتصادی به این ترتیب کورتر شده است.

وی می‌گوید اشتباه روحانی این است که نقدینگی را افزایش داده و خودش قربانی این اشتباه شده است. راهبردی‌ترین اشتباه روحانی هم در این گزاره خلاصه می‌شود که در تیم اقتصادی دولت متبوعش فردی را که سابقه اداره موفق بانک مرکزی داشته باشد، وارد نکرده است، در حالی که سیف نگاه شعبه‌ای به بانکداری دارد و بانک مرکزی را همانند یک بانک تجاری اداره می‌کند، بنابراین حساسیتی نسبت به افزایش نقدینگی ندارد. سیف در عمل هم اشتباه‌های خود را به روحانی آموزش می‌دهد، نتیجه این شده است که در هیچ سخنرانی از سوی رئیس دولت حساسیت نسبت به افزایش نقدینگی ابراز نمی‌شود.

سعید اسلامی بیدگلی، استاد دانشگاه هم بر این گمان است که در دولت دیدگاه‌های متضادی وجود دارد، مصداق آن هم در موضوع بحران ارزی بروز و ظهور کرده است. از نگاه این اقتصاددان در بحران ارزی اخیر عوامل سیاسی نقش خاص خود را دارند و عوامل اقتصادی داخلی و ناکارآمد بودن ساختار اقتصادی نقش خود؛ اینکه دیدگاه‌های متضاد میان دولتمردان بروز کرده است به این موضوع برمی‌گردد که مسئولان نگاه بخشی دارند و مسائل را با عینک جایگاه خودشان می‌بینند. اما باید مشکلات اقتصادی از طریق درست شدن ساختار اقتصاد حل شود.

منبع : تسنیم