پایگاه خبری فولاد ایران - دراجلاس جهانی
توسعه پایدار در یوهانسبورگ، معضل آب به‌عنوان یکی از چالش‌های فرامرزی جهان مطرح
شده است. دسترسی به آب آشامیدنی سالم برای امنیت انسانی و توسعه پایدار ضروری است
و هنوز ۲/۱میلیارد نفر به آب آشامیدنی سالم دسترسی ندارند،
۴/۲ میلیارد نفر از خدمات تصفیه آب محرومند و اگر
در این زمینه تلاشی فوری صورت نگیرد، در سال ۲۰۲۵،
چهارمیلیارد نفر دسترسی کافی به‌آب قابل شرب نخواهند داشت.
همچنین ﻣﺤﺪودﯾﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ
آب ﺷﯿﺮﯾﻦ و در دﺳﺘﺮس ﺑﻮدن ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ آب و ﺑﺤﺮان ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﺑﺴـﯿﺎری از
ﮐﺸـﻮرﻫﺎ ﺑـﻪﺻـﻮرت ﯾﮏ ﻣﻌﻀﻞ ﺟﺪی در آﻣﺪه اﺳﺖ، ﺑﻪﻃﻮری ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺤﺪودﯾﺖ
ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ رﺷﺪ اﯾﻦ ﮐﺸـﻮرها را ﺗﺤـﺖ الشعاع ﻗـﺮار دهد. ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و آﻣﺎر
اراﺋﻪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳـﻂ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻋﻤﺮان ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ، ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﻧﯿﻤﯽ از ﺟﻤﻌﯿـﺖ
ﺟﻬـﺎن ﺑـﺮای رﻓـﻊ ﻧﯿﺎزﻫـﺎی اولیه ﺧـﻮد، ﺑـﻪ آب ﮐـﺎﻓﯽ دﺳﺘﺮﺳﯽ ﻧﺪارﻧﺪ.
اﮐﻨﻮن ﺑﯿﺶ
از ﯾﮏ ﻣﯿﻠﯿﺎرد ﻧﻔﺮ ﯾﻌﻨﯽ ﯾﮏ ﺷﺸﻢ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺟﻬﺎن و ﯾـﮏ ﻧﻔـﺮ از ﻫـﺮ ﭘـﻨﺞ ﻧﻔـﺮ در
جهان در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ، ﺑﻪ آب ﺳﺎﻟﻢ دﺳﺘﺮﺳﯽ ﻧﺪارﻧﺪ. به این ترتیب امروزه، عدم دسترسی به
آب شیرین در زمره یکی از مهم‌ترین چالش‌های زیستی برای کشورها علی الخصوص در منطقه
خشک خاورمیانه تعریف می‌شود.
در مناطق
خشک جهان از جمله خاورمیانه و ایران، آب منبع حیاتی و استراتژیک بشمار می‌رود. به‌عنوان
مثال، با نگاهی به تاریخ می‌توان ملاحظه کرد که بنا به گفته جغرافیدان امریکایی
«آرون ولف» نخستین منازعه آبی در جهان به 4500 سال قبل بین دو کشور
منطقه غرب آسیا در عراق کنونی به وقوع پیوسته و در ابتدای انقلاب اسلامی ایران،
جنگ بزرگ منطقه بین ایران و عراق نیز با اعتراض به قرارداد آبی اروندرود بین دو
کشور (قرارداد 1975 الجزایر) توسط صدام شروع شد.
در
ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﮐﻢ آب ﺟﻬﺎن ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻣﯽرود، ﺷﻤﺎر ﻣﻮاردی ﮐﻪ آب
ﯾﮏ دﻟﯿﻞ ﻣﻬﻢ ﺑﺮای ﺑﺮوز اﺧﺘﻼف ﯾﺎ ﻣﻨﺎزﻋﻪ ﺷﺪه، ظاهراً در ﺣﺎل اﻓﺰاﯾﺶ اﺳﺖ. به طوری که
در سال‌های اﺧﯿﺮ ﻣﯿﺎن ﺗﺮﮐﯿﻪ، ﺳﻮرﯾﻪ و ﻋﺮاق ﺑﺮ ﺳﺮ ﻓﺮات؛ ﻣﯿﺎن
اردن، اﺳﺮاﺋﯿﻞ و ﻟﺒﻨﺎن ﺑﻪدﻟﯿﻞ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ رود اردن، ﻣﯿﺎن اﯾﺮان و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺮ ﺳﺮ رود
هیرمند و ﻣﯿﺎن 9 کشور ﺳﺎﺣﻠﯽ رود ﻧﯿﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت در ﺣﺎل اﻓﺰاﯾﺶ اﺳﺖ. ﺑﺮاﺳﺎس آﻣﺎر
ﻓﺎﺋﻮ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ 14 درصد ﻣﺴﺎﺣﺖ ﮐﺮه زﻣﯿﻦ را ﺑﻪﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص داده ﺗﻨﻬﺎ 2
درصد از ﻣﻨﺎﺑﻊ آب را در اﺧﺘﯿﺎر دارد.
مسأله
آب در خاورمیانه همواره یکی از مسائل مورد بحث در مناقشات بوده که برخی از دلایل
آن عبارتند از:
1- بخش
زیادی از آب‌های موجود در منطقه، در خارج از کشورهای استفاده‌کننده از آن سرچشمه
می‌گیرد. 2- همکاری کشورها در استفاده از منابع آبی مشترک از مشکل‌ترین موارد
مناقشه بین آنها بوده است که البته ناشی از خصوصیات بین‌المللی بودن این منابع و
محدود بودن مقررات و وجود معدود پیمان‌هایی در مورد چگونگی استفاده از آنها بوده
است.
با
توجه به موارد فوق خاورمیانه با مشکلات متفاوتی مواجه بوده که نیازمند دستیابی به
راه حل سریع هستند. از جمله: تدوین حقوق ویژه آب، چگونگی توزیع این گونه آب‌ها در
بخش‌های مختلف، کاهش مرغوبیت آب‌های سطحی به‌دلیل استفاده غیرصحیح و انشعاب
غیراصولی در نزدیکی سرچشمه‌ها و استفاده بیش از اندازه و نیز آلوده شدن آنها، که
همگی این معضلات باید توسط دولت‌های مربوط حل و رسیدگی شود.
برخی
معتقدند آب بیش از آن که مظهر جنگ و تضاد باشد می‌تواند به نماد مشارکت، همکاری و
صلح بین دولت‌ها و ملت‌ها تبدیل شود. لذا نقش «دیپلماسی» در حل و فصل معضلات در حوضه‌های آبریز
مشترک و دسترسی همگانی به آب‌های مورد نیاز یکی از اساسی‌ترین راه حل‌ها است. به
همین منظور امروزه علم «هیدروپلیتیک»، ناظر بر تنش‌های آبی قرار گرفته و آن را مورد
مطالعه قرار می‌دهد و به نوعی مباحثی را که در پیوند با همزیستی و تعامل با کشورها
بر سر منابع آب مشترک است مورد توجه قرار می‌دهد و این توانایی را دارد که بتواند
در تولید ادبیاتی به کار رود که به همزیستی کشورها کمک کند.
با
عنایت به هزینه‌های بسیار بالای جنگ و اهمیت صلح در دنیای کنونی، دستگاه دیپلماسی
کشورمان می‌تواند با برنامه‌ریزی دقیق و توجه به اهداف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و
فرهنگی و همچنین با استفاده از قوانین حقوق بین‌الملل و دیپلماسی فعال به‌دنبال
نظام مند کردن بهره‌برداری از آب‌های مشترک، تدوین اصول و قواعدی برای بهره‌مندی
مناسب از آب‌های مرزی و جلوگیری از آلودگی و محافظت از آن به‌عنوان بخشی از محیط
زیست منطقه‌ای، همکاری ویژه با کشورهای درگیر داشته و نقشی فعال ایفا نماید تا
بتواند نماد «صلح و دوستی» در منطقه خشک خاورمیانه باشد.
سید
مرتضی حسینی
ایران آنلاین