پایگاه
خبری فولاد ایران - در ایران ، چه قبل و چه بعد از انقلاب ، سازمانهای متعددی برای
تنظیم و یا بهبود شرایط بازار ایجاد شده اند.
فرض بسیار مهمى که در طراحى این سازمانها وجود دارد این است که
اطلاعات موجود از بازار در این سازمانها به میزانى است که این سازمانها با دخالت خود
در بازار مى توانند شرایط را بهتر کنند.
در اینکه این گونه سازمانها حداقل از بازارها هشیارترند شک جدى
وجود دارد. یکى از مهمترین دلایل فقدان این هشیارى به عمق پایین کارشناسان برنمى گردد،
این مساله اساسا به ماهیت بازار برمى گردد. بازار یک ماهیت مکانیکى ندارد که ما بتوانیم
با شل و سفت کردن یک پیچ یک قیمتى را تنظیم کنیم .
بازارها در سیستم هاى سازگار پیچیده طبقه بندى مى شوند و به همین
دلیل است که با آزاد شدن پویا مى شوند و با کنترل تخریب. این بازارها به سختى با قوانین
علت و معلولى سازگارند و بنابراین "طراحی کردنى " نیستند. هر چند که روح
روابط علت و معلولى در بنیان آنها وجود دارد، ولى کشف این قوانین به این راحتى نیست.
بنابراین خیلى طبیعى است که سازمانهایى که براى بهبود در این بازارها دخالت میکنند بیشتر در فرایند بازار
اختلال ایجاد مى کنند تا اینکه بتوانند شرایط را بهتر کنند.
اصل کلى این بازارها (سیستم ها) بر آزاد بودن است و بنابراین
دخالت در این بازارها در زمانهایى لازم است انجام شود که به این اصل خدشه وارد شود.
مثلا یک شرکت یا یک فرد با زد و بند و کنترل مجارى واردات در حال کنترل بازار و سود
انحصارى است. طبیعى است که در این شرایط این سازمانها لازم است وارد شوند و نقصى که
در بازار ایجاد شده است را اصلاح کنند.
متاسفانه آنچه در واقعیت تا کنون اتفاق افتاده است چنین نیست.
مسئولین سازمانهاى حمایتى بیشتر دخالت مى کنند تاحمایت و همین مساله کارایى بازارها
را کاهش مى دهد و همان طور که گفته شد ، این به دلیل سطح پایین دانش کارشناسى این سازمانها
نیست (هر چند که این خود سهم دارد)، بلکه به دلیل ماهیت خاص بازارها است.
به همین دلیل است که وقتى این سازمانها براى بهبود در بازار مداخله
میکنند، وضعیت خرابتر مى شود و وقتى شرایط رو به بهبود نمى رود این طور تصور مى شود
که کنترل ضعیف است و همین تصور، کنترل و مداخله
را بیشتر مى کند و این فرایند خود تخریبى ادامه پیدا میکند تا یک تحول سیاسى این فرایند
را تغییر دهد.
یکى از دلایلى که اشتباهات ما مدام تکرار مى شود براى این است
که یک سیاست را ( و گاهى به شکل متفاوت ) تکرار
مى کنیم و تکرار یک کار بى نتیجه شرایط را تکرارى مى کند با این تفاوت که در هر سطح
از تکرار در موقیعت پایین ترى نسبت به قبل قرار مى گیریم. به نظر مى رسد که چاره در
تغییر سیاست نیست ، همان طور که تا کنون نبوده است.
راه چاره در تغییر شناخت
است . و این شناخت از یک بابت ساده است چون حجمش در حد یک خط است و از طرف دیگر بسیار
سخت است چون با چارچوبهاى ذهنى ما به شدت در تقابل و تضاد است . این گونه شناخت ها
به راحتى تغییر نمى کنند. تقاطع مستمر تجربه و آگاهى در طول زمان راه تغییر این بافتهاى
شناختى است . بدون دلیل هم نیست که اقتصاد از شکل کلاسیک خودش به تدریج دارد تغییر
میکند و جنسش نرم مى شود. یعنى بیشتر به اقتصاد شناختى و اقتصاد رفتارى نزدیکتر مى
شود.
مرتضی ایمانی راد
برگرفته از هفته نامه تجارت فردا - شماره ۲۴۳