پایگاه خبری فولاد ایران - امروزه صنعت بانکداری کشور با چالش‌های مختلفی
مواجه است؛ وجود انحصار در شبکه بانکی، دارا نبودن استراتژی منحصربهفرد هر یک از بانک‌ها،
عدم توجه به سایر بازیگران اکوسیستم بانکی و تمرکز ویژه روی سپرده‌گذاران، عدم وجود
تناسب در ساختار سپردههای بانکی و سنگینی کفه ترازو به سمت سپردههای گران‌قیمت،
شروع بازی پانزی از سوی موسسات غیرمجاز و بالا رفتن قیمت تمام شده پول به تبع آن، کمبود
نقدینگی و اضافه برداشت از بانک مرکزی از سوی بسیاری از بانک‌ها، تخصیص غیربهینه منابع
و به تبع آن حجم فزاینده مطالبات معوق، بالا بودن نرخ تسهیلات و عدم توجیه دریافت تسهیلات
برای بسیاری از کسب‌وکارها، عدم تناسب بین نرخ بهره، نرخ تورم و نرخ تسهیلات، عدم تناسب
بین درآمدهای مشاع و غیرمشاع و سهم اندک کارمزد‌ها در درآمدهای بانک‌ها، وجود دارایی‌های
سمی (املاک تملیکی و...) و عدم توان بانک‌ها در نقد کردن آنها به‌دلیل رکود بازار مسکن
و برخی دلایل دیگر، محدودیت و تحریم‌های بین‌المللی از جمله مهم‌ترین این چالش‌ها
به‌شمار می‌روند. در این نوشتار سعی خواهد شد هر بار به یکی از این چالش‌ها اشاره و
راهکار برون‌رفت از آن ارائه شود.
در دنیای امروز،
رقابت شدیدی بین کسب و کارهای هر صنعتی در شاخص‌هایی نظیر سهم بازار، فروش، حاشیه سود
و... وجود دارد. این رقابت در صنعت بانکداری کشور نیز بین بیش از ٣٥ بانک و موسسه مورد
تایید بانک مرکزی (و تعداد زیادی موسسه غیرمجاز) وجود دارد. درحالی که معمولا در فضای
رقابتی، داشتن استراتژی منحصربهفرد و خلق مزیت رقابتی(Competitive Advantage) موفقیت سازمان‌ها را تعیین می‌کند، سوال اساسی این است که چرا
بانک‌های کشور آنچنان علاقه‌ای به تدوین استراتژی و خلق مزیت رقابتی منحصر به فرد برای
رقابت در بازار از خود نشان نمی‌دهند؟ چرا نوآوری در صنعت بانکداری ما کمرنگ و در عوض
رقابت بر سر جذب منابع (به هر قیمتی) بسیار شدید است؟ امروزه شاهد هستیم اکثر بانک‌های
کشور در جذب منابع یک شرکت، سازمان، واحد تولیدی، صنعتی و خدماتی با یکدیگر به رقابت
می‌پردازند که متاسفانه در برخی موارد این رقابت رنگ و بوی مخرب نیز به خود می‌گیرد.
در شرایطی که رقابت بین بانک‌ها صرفا در جذب منابع و نه در ارائه محصولات و خدمات منحصر
به فرد باشد، خود بانک‌ها بیشترین ضرر را خواهند برد؛ به این صورت که مشتری در چنین
شرایطی منابع مالی خود را بین چند بانک به مزایده گذاشته و در بانکی که بالاترین نرخ
بهره پیشنهاد را بدهد، سپرده‌گذاری می‌کند.
این امر خصوصا در
دو سه سال اخیر، بعد از بازی پانزی که متاسفانه موسسات غیرمجاز شروع‌کننده آن بودند،
شدت گرفت و نرخ بهره سپردههای بانکی را به شدت افزایش داد تا جایی که موجب بالا رفتن
شدید قیمت تمام شده پول بانک‌ها شده است؛ به‌طوری که شاهد هستیم قیمت تمام شده پول
در بسیاری از بانک‌ها از نرخ بهره تسهیلات فراتر رفته و در نتیجه عملیات بانکی را از
حالت سوددهی خارج کرده و شاهد هستیم که در سال‌های اخیر صنعت بانکداری به یکی از کم
بازده‌ترین صنایع کشور در بین صنایع بورسی تبدیل شده است. یکی از دلایل اصلی ایجاد
چنین چالش بزرگی در نظام بانکی کشور را می توان در انحصار موجود در جذب منابع جست‌وجو
کرد. بسیاری از سازمان‌ها، نهادها، وزارتخانه‌ها، شرکت‌ها و سازمان‌های دولتی، مراکز
نظامی و انتظامی، دانشگاه‌ها، بیمارستان‌ها و مراکز درمانی و... مکلفند منابع خود را
تنها در حساب‌های جاری(که جزو منابع ارزان قیمت محسوب می‌شود) یک یا چند بانک دولتی
نگهداری کنند. این امر موجب شده چنین بانک‌هایی بدون زحمت و تنها به‌دلیل ضعف در قوانین،
منابع زیادی را جذب کرده و سایر بانک‌ها مجبور به رقابت فشرده و سنگین با یکدیگر بر
سر جذب منابع سایر بخش‌های نیمه‌دولتی و خصوصی شوند. در نتیجه شرکت‌ها و سازمان‌ها
به‌طور روزانه با پیشنهادهای بانک‌های مختلف مواجه بوده و در چنین فضایی، پول خود را
در بانکی که بالاترین نرخ بهره را پیشنهاد می‌دهد سپرده‌گذاری می‌کنند، نه لزوما در
بانکی که خدمات بهتری ارائه می‌دهد.
راهکار پیشنهادی
درصورتی که هر سازمان
و موسسه و نهاد دولتی و غیردولتی مختار باشد پول خود را در هر بانکی که تمایل دارد،
سپرده‌گذاری کند (انحصار شکسته شود)، رقابت کامل بین بانک‌ها ایجاد خواهد شد و در این‌صورت
شاهد آثار مثبت بسیاری در نظام بانکی و فضای اقتصادی کشور خواهیم بود. مهم‌ترین آثار
ایجاد فضای کاملا رقابتی در بانک‌ها عبارتند از:- ایجاد فضای کاملا رقابتی زمینه‌ساز
ایجاد انواع نوآوری در محصولات و خدمات و شیوه ارائه آنها به مشتریان خواهد شد. به
عبارت دیگر، نوآوری در صنعت بانکداری باعث تغییر مدل کسب و کار بانک‌ها از سپرده‌محوری
به محصول‌محوری خواهد شد. این امر باعث افزایش درآمدهای کارمزدی (غیرمشاع) بانک‌ها
شده و منجر به کاهش قیمت تمام شده پول می‌شود.
- بانک‌ها درعوض
تمرکز بر سپرده‌محوری و ارائه پیشنهادهای مبتنی‌بر بیشترین نرخ بهره به مشتری، سعی
خواهند کرد با ارائه محصولات و خدمات بیشتر، باکیفیت‌تر و نوآورانه به جذب و نگهداری
مشتریان بپردازند. بانک‌ها براساس تجزیه و تحلیل نقاط قوت و ضعف خود و به‌منظور تحقق
چشم‌انداز و استراتژی‌های خود به بخش‌بندی بازار(Market Segmentation) و تعیین بازار
هدف(Target Market) مختص به خود پرداخته
و به جای رقابت بر سر منابع محدود، روی خلق و توسعه خدمات و افزایش کیفیت محصولات برای
بازار هدف منحصر به‌فرد خود، متمرکز خواهند شد.- درحال حاضر مدل کسب و کار بانک‌های
کشور بسیار مشابه هم بوده و اکثر بانک‌ها محصولات و خدمات یکسانی را ارائه می‌کنند.
رقابت کامل در این صنعت منجر به تخصصی‌تر شدن بانک‌ها و تنوع در مدل کسب‌وکارهای بانک‌های
مختلف، از طریق خلق مزیت رقابتی منحصربهفرد برای هر یک از بانک‌ها خواهد شد.
دکتر سعید فلاح تفتی/فارغ‌التحصیل
مدیریت استراتژیک
منبع: دنیای
اقتصاد