مواضع صریح مراجع تقلید درباره رباخواری بانک‌ها

پایگاه خبری تحلیلی فولاد (ایفنا)-  واکنش اخیر آیت‌الله نوری همدانی به دیرکرد "شرعا حرام" که بانک‌ها بابت وام از مشتریان دریافت می‌کنند، به دفعات ازسوی دیگر مراجع تقلید مورد تاکید قرار گرفته است؛ موضع محکم این چهره‌های مورد وثوق در قبال دریافت غیرقانونیِ این مبالغ از مردم، شاید حلال این معضل ریشه‌دار باشد.
از همان روزهای ابتدایی سال ۹۵ و همچنین در روزهای گذشته اظهارنظرهای متعددی ازسوی مراجع عظام تقلید درباره سودهای بانکی و جرایم دیرکرد منتشر شد که جای تامل دارند. موضوع سودهای بانکی و ابعاد اقتصادی و فقهی آن در کشور همواره از مسائل بحث‌برانگیز بوده و نقل‌قول‌های اخیر مراجع تقلید هم به این مسئله دامن زده است. از جمله خواسته‌های مخاطبان ایسنا و مردم این است که چرا مراجع تقلید در این‌باره قویا ورود نمی‌کنند، چرا که این گرفتن این سودهای غیرقانونی هم به ضرر مردم و هم اقتصاد جامعه است.
اهمیت آشکار این موضوع نزد مردم که ارتباط مستقیمی با مباحث شرعی و حلال بودن وجوه دریافتی دارد و همچنین کنجکاوی‌ها برای اطلاع از نظر مراجع تقلید درباره این بحث چالشی که در ذهن بسیاری از مردم پرسش‌های زیادی ایجاد کرده، موجب شد تا مروری بر اظهارات و نقل قول های مراجع عظام تقلید در این‌باره بیاندازیم.

بانک‌ها دست از رباخواری بردارند
آیت‌الله نوری همدانی در صحبت‌هایی که واکنش‌های فراوانی را به دنبال داشت، به موضوع ربا در فعالیت‌های بانکی اشاره و تاکید کرد: «ربا، گناه کبیره‌ای است که در اسلام حرام است. اگر در مقابل یک قرض، پول بیشتری گرفته شود، حرام و ربا است و متأسفانه این کار در بانک‌های ما انجام می‌شود.
وی با اشاره به اینکه گرفتن زیادی فقط در یک مورد مجاز است، تصریح کرد: اگر در هنگام قرض و به عنوان شرط ضمن عقد توافق شود که اگر تا فلان تاریخ آورده نشود، باید فلان مقدار جریمه دهد، مشکلی نیست و باید پرداخت شود؛ اما در بانک‌ها از این موضوع سوءاستفاده شده و در قراردادهای خود آورده‌اند که اگر یک ماه دیر شود، فلان مقدار؛ اگر یک ماه و پنج روز دیر شود، فلان مقدار و ...؛ که در این صورت این جریمه‌ها را روی بدهی افراد کشیده و برای آن جریمه نیز مجدد جریمه دریافت می‌کنند که این مسائل، ربا است.
این استاد حوزه بیان کرد: جریمه را فقط یک مرتبه می‌توان دریافت کرد؛ نه اینکه برای آن مدل‌های گوناگون ساخته و روی جریمه نیز مجددا جریمه دریافت کنند. بارها در پاسخ به نامه‌ها نوشته‌ایم که جریمه برای أداء دین رباست، اما متاسفانه به این احکام الهی عمل نمی‌شود. »

برخی بانک‌ها ربای آشکار می‌گیرند
آیت‌الله علوی ‌گرگانی نیز یکی دیگر از مراجعی است که در این باره اظهارات صریح داشته است. او در روز ۴ بهمن‌ماه در صحبت‌هایی اظهار کرد: اگر اقتصاد اسلامی می‌خواهد صورت گیرد، باید منابع مأخذه اصلی اصلاح شود، چون در غیر این‌صورت بی‌فایده است؛ یک منبع اولیه اصلی امور مالی کشور عبارت از بانک‌ها و ... خواهد بود، چراکه تا بانک اصلاح نشوند، جامعه درست نخواهد شد، چون بنیه جامعه روی امور مالی می‌گردد و تا پولی در جامعه نباشد، حرکتی اتفاق نمی‌افتد.
وی اظهار کرد: همانطور که انسان احتیاج به انرژی دارد تا از وجود آن بهره‌مند شود، جامعه بشری نیز تا زمانی که مال نداشته باشد پیش نمی‌رود، اما باید دید خوراک این جامعه مالی چطور بوده و موردپسند خدا، پیامبر و ائمه معصومین(ع) است یا خیر؟
این مرجع تقلید بیان کرد: مقام معظم رهبری می‌خواهند کشور در چارچوب اسلام و دین پیش برود که برای تحقق آن باید وضع ادارات درست شود؛ ببینید چقدر در ادارات زیرمیزی رد می‌شود؟ آیا این درست است؟ در کشور اسلامی باید زیرمیزی باشد؟ چه وقت می‌شود فرمایش رهبری را عملی کنیم؟

هرچه می‌گوییم بانکداری اسلامی، گوش نمی‌دهند
آیت‌الله مکارم شیرازی یکی دیگر از مراجع عظام تقلید روز ۲۴ آذرماه در دیدار رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس به جایگاه بانکداری اسلامی اشاره کرد و گفت: «در دنیای امروز بانکداری اسلامی، وجود بانک یک ضرورت است و اساسا بدون بانک نمی‌توان مبادلات و فعالیت‌های بزرگ اقتصادی کرد و زندگی بدون بانک بسیار سخت است.
بانکداری از غرب به کشور آمده و ما از غرب پیروی کردیم؛ باید بانکداری را اصلاح و اسلامی کنیم؛ هر کاری می‌کنیم از طرف دیگر بوی غرب می‌دهد، خیلی کار می‌خواهد تا بانکداری تبدیل به اسلامی شود.
نکته مهم اجرای بانکداری اسلامی است، بانک‌ها گوش به بانکداری اسلامی نمی‌دهند؛ هرچه می‌گوییم به قانون بانکداری اسلامی عمل کنید گوش نمی‌کنند، این مسئله را بارها تذکر دادیم، ولی عملی نشد. مسئولین برخی بانک‌ها می‌خواهند درآمد بیشتر داشته باشند و مقید به بانکداری اسلامی نیستند.
مشکل دیگر دور زدن قانون بانکداری اسلامی است، بانک‌ها به بهانه‌های مختلف کلاه درست می‌کنند و قانون را دور می‌زنند.
مشکل اصلی در اجرای قانون است، باید به مردم آموزش داد، وگرنه روی کاغذ قانون درست کنیم ارزشی ندارد، باید هم قانون اصلاح شود هم ضمانت اجرایی داشته باشد تا شاهد برچیده شدن مشکلات در حوزه بانکداری شویم. ریشه اصلی بانک از غرب آمده و ما می‌خواهیم اصلاح کنیم، ولی می‌بینیم جای دیگر خراب می‌شود.»

مسئله دیرکرد وام نگران‌کننده است
آیت‌الله جعفر سبحانی (۳ آذرماه) در دیدار با مدیرعامل یکی از بانک‌های دولتی در بخشی از سخنان خود اظهار کرد: «مسئله دیرکرد وام، نگران‌کننده است و قالب استفتائات مردم در همین رابطه است و نشان می‌دهد جامعه از این بابت دچار خسران شده که موجب ناراحتی بوده و لازم است فکری برای حل این مشکل کرد.
وی گفت: موضوع چک هم یکی دیگر از مشکلات جامعه است و آمارهای زندانیان نشان از این حقیقت است، سعی کنید به کسانی که توان پرداخت وام را دارند و از عهده داشتن چک برمی‌آیند، وام و چک دهید. تا می‌توانید کاری کنید تا جامعه از لحاظ اقتصادی و مسائل دیگر کمتر دچار مشکل شود. در عقود شرعی باید رضایت طرفین لحاظ شود و طوری نباشد که یک طرف ضرر و دیگری بهره فراوان گیرش بیاید.»

مشکل ربوی بودن دیرکردهای بانکی حل نشده
آیت‌الله نوری همدانی همچنین در ۳ آذرماه در دیدار با رئیس بانک ملت در بخشی از سخنان خود خطاب به مسئولین بانک‌ها اظهار کرد: «بانک‌ها باید با پرداخت وام به محرومین و مستضعفین کمک کنند. موضوع اخذ دیرکرد از نظر اسلام حرام است و به نوعی ربا محسوب می‌شود و متاسفانه مشکل آن در کشور هنوز حل نشده است.
متاسفانه گرفتن دیرکرد امری رایج شده، ولی نباید اینگونه باشد. نباید به خاطر تاخیر در ادای دین، پولی گرفته شود و می‌توان این مشکل را از طرق دیگر برطرف کرد تا از سویی بانک‌ها نیز دچار خسران نشوند.»

حقوق کارمندان بانک‌هایِ ربوی، حرام است
آیت‌الله جوادی‌ آملی در دیدار با شهردار و استاندار قم که در بنیاد بین‌المللی علوم وحیانی اسرا در ابتدای سال انجام شد، در بخشی از سخنان خود اظهار کرد: «ملت بدون ثروت مادی فقیر بوده و ستون فقرات او شکسته است؛ اکنون این ثروت‌ها در بانک‌های ربوی جمع‌آوری شده، در صورتی که ظرفیت‌های بسیاری در نقاط مختلف کشور نیازمند این سرمایه‌هاست. حقوق کارمندان بانک‌های ربوی حرام است، زیرا حقوق حلال در برابر کار حلال گرفته می‌شود.»

بانک‌ها با سودهای خود، مردم را بیچاره کرده‌اند
آیت‌الله نوری همدانی همچنین در تاریخ ۲۸ آبان ماه در دیدار رئیس اتاق بازرگانی با بیان اینکه موضوع اقتصاد از مسائل مهم در زندگی مردم است، گفت: «بانک‌ها یکی از موانع حل مشکلات اقتصادی هستند و با سودهای خود مردم را بیچاره کرده‌اند، دیرکرد وام حرام و یک نوع ربا است و نباید دیرکرد از مردم گرفته شود.»

بانک‌ها بجای حل مشکل، زحمت مردم را اضافه می‌کنند
آیت‌الله علوی گرگانیدر ۱۶ شهریورماه در دیدار با مدیران تعاونی اداره کار استان قم در بخشی از سخنان خود با بیان اینکه تعاونی باید به دستان مردم قرار گیرد اظهار کرد: بانک‌ها به جای اینکه مشکلات مردم را برطرف کنند، مشکلات جامعه را اضافه می‌کنند.
پول‌هایی که در بانک‌ها قرار دارند باید برای از بین بردن مشکلات جامعه هزینه شود و در این راستا افراد نیازمند و قشرهای ضعیف شناسایی و حمایت شوند. باید در بانک‌ها بخشی مربوط به رسیدگی به قشرهای مستضعف تشکیل شود تا خیلی سریع مشکل مادی و اقتصادی آنها برطرف شود.

در بانکداری اسلامی تا ۲۸ درصد از مردم سود می‌گیرند
آیت‌الله مکارم شیرازی نیز در درس خارج فقه در مسجد اعظم قم و در روز مبعث نبی مکرم اسلام(ص) که در ۱۵ اردیبهشت‌ماه برگزار شد در بخشی از سخنان خود به موضوع بانکداری اسلامی اشاره کرد و گفت: «بانکداری از غرب برای ما آمده و ما اسم اسلامی را برای آن گذاشته‌ایم که متاسفانه نه محاسن بانکداری غربی را دارد و نه اسلامی است.
سود بانکی در کشورهای غربی بین ۴ تا ۶ درصد است؛ اما در بانکداری اسلامی تا ۲۸ درصد از مردم سود می‌گیرند و اخیرا یکی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی اعلام کرده که تا ۳۵ درصد هم سود گرفته می‌شود؛ آن هم در قالب عقود شرعیه.
برخی خیال می‌کنند که مشکل بانکداری امروز ما فقط جریمه و دیرکرد است؛ ولی در اصل با مشکلات بسیاری روبروست؛ امروز بخش بسیاری از مطالبات بانک‌ها از سرمایه‌داران است و متاسفانه تسهیلات کلان در اختیار آنان قرار داده شده و طبعا کارخانه‌های متوسط و ضعیف‌تر از دریافت تسهیلات جا مانده‌اند.
یکی از درآمدهای بانک‌ها، حساب جاری مردم است که از این پول، به دیگران وام داده شده و سود ۲۵ تا ۳۰ درصدی گرفته می‌شود و درآمد آن در جیب بانک قرار می‌گیرد؛ در حالی که اصل پول برای مردم بوده است.»

حرکت بانک‌ها به‌سوی رباخواری مایه ننگ است
آیت‌الله نوری همدانی همچنین در ۱۳ اردیبهشت ماه در دیدار برخی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی، در بخشی از سخنان خود اظهار کرد: «وقتی قانون بانک‌های ما از فرهنگ اروپا آمده باشد، باید فرهنگ‌سازی نموده و چون نوعا مردم با بانک‌ها سر و کار دارند، ‌باید بررسی کرد که اسلام در خصوص بانک و بانکداری چه مبانی دارد.
علت اینکه باید از روش‌های بانکداری غربی فاصله بگیریم، ‌این است که بانک‌های اروپایی مسائل شرعی و دینی و اخلاقی را نمی‌دانند، چه رسد به اینکه بخواهند به حرام و حلال آن هم فکر کنند.
اگر وام در ضمن عقد شرط شود، ربا نیست؛ اما از این سوء استفاده کرده‌اند و برای آن زمان درست کردند، این مسئله ربا را تقویت می‌کند و حرام است، الان تاخیر در ادای دین حرام به همین دلیل است.
چون ربا از مباحث بسیار فساد انگیز است، ‌لذا باید اقدامی کرد و راهکاری ارائه داد تا ربا پیش نیاید. ما در گذشته هرچه درباره ربا گفتیم اثر نکرد و برای ما ننگ است که در جمهوری اسلامی بانک‌ها به این سمت حرکت کنند.»
رجوع به اظهارات و تاکیدات مراجع تقلید درباره غیراسلامی و نامشروع بودن فعالیت بانک‌ها، شاید مرهم زخم نظام بانکداری کشور نباشد، اما می‌توان امیدوار بود با همفکری اساتید برجسته حوزه و مسئولان بلندپایه اقتصادی، راه‌حل معقولی برای به حداقل رساندن مشکل مردم پیدا شود.
منبع: ایسنا