پایگاه خبری تحلیلی
فولاد (ایفنا)- توافقنامه پاریس که در بیست‌ویکمین
نشست متعاهدین کنوانسیون تغییرات آب و هوایی به تصویب اعضا رسید، اردیبهشت‌ماه
امسال در نیویورک به امضای وزیر خارجه و آبان امسال نیز در مجلس شورای اسلامی به
تصویب رسید.
محیط‌زیست
به واسطه‌ی آسیب‌ها و نتایج ناشی از این آسیب‌ها، تبدیل به یک موضوع سطح بالا در
سیاست جهانی شده است. موضوعی که امروز با امنیت کشورها سروکار دارد و برخی از
کشورها را در معرض نابودی قرار داده است. از این رو اقدامات سیاسی در خصوص محیط‌زیست
گسترش عمودی و افقی پیدا کرده و در کنار افزایش سازوکارهای عرفی و ارزشی، معاهدات
و زمینه‌های حقوقیِ متعددی برای آن ایجاد شده است. در آینده نزدیک ممکن است دادگاه‌های
بین‌المللی محیط‌زیستی تشکیل شود و حتی شورای امنیت، موضوعات محیط‌زیستی و آلاینده‌‌ها
را تهدیدی برای صلح و امنیت جهانی تلقی نماید.[1] در مسئله تغییرات آب و هوایی
کشورهای توسعه یافته و قدرت های نوظهور ، مسئولیت اصلی را بر عهده دارند.[2]
توافق
نامه پاریس با هدفِ حفظ افزایش دودرجه‌ای گرمای زمین و سازگاری با تغییرات اقلیمی
منعقد شد. قرار است مطابق این توافق، کمک های مالی و فناوری به کشور های کمتر
توسعه یافته و در حال توسعه صورت بگیرد تا هم در کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای به
ویژهCO2
گامی
برداشته شده و فناوری‌ها به روز شود و هم برای سازگاری با آغاز تغییرات اقلیمی،
زیرساخت‌ها فراهم گردد. اما نکات اساسیِ فراوانی در رابطه با توافق پاریس وجود
دارد.
متاسفانه
این توافق خیلی با عجله به تصویب رسید در حالی که نیاز به بررسی‌های بیشتر در
محافل علمی و پژوهشی و حتی سیاسی کشور دارد. معاهده‌ای که زندگی مردم را به واسطه
تاثیرگذاری بر اقتصاد و زیرساخت‌های اقتصادی کشور، تحت تاثیر قرار خواهد داد.
در
مورد تاثیر دی اکسید کربن بر روی گرمای زمین و میزان تاثیر تولید این گاز توسط
انسان، نظرات مختلفی وجود دارد و فرضیه‌ی تاثیرگذاری مستقیم این گاز، مبنای
توافقنامه پاریس قرار گرفته است.
اگر
از این موضوع صرفنظر شود، باید این نکته مدنظر قرار بگیرد که هدف اصلی این توافق،
حرکت به سمت انرژی پاک و کاهش و توقف استفاده از منابع نفت و گاز و زغال سنگ است
که سوخت فسیلی نامیده می‌شود. منابعی که حداقل در
دو قرن اخیر، چرخ توسعه کشورهای توسعه یافته را به حرکت درآورده است. مسئولیت اصلی
عوارض توسعه، غربی‌ها و تفکر غربی و الگوی غربی برای توسعه بوده است و امروز نیز
تمام مسئولیت‌ها با کشورهای توسعه یافته است. اگرچه از ابتدای 2016 میلادی تا
پایان 2020 میلادی اقدامات شتاب یافته بیشتری در قالب تعهدات برای 40 کشور توسعه
یافته وجود دارد ولی از ابتدای 2021، 195 عضو کنوانسیون در قالب برنامه اقدام عمل
مشترک باید برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و سازگار کردن خود با آثار سوء
گرمایش کره زمین اقدام کنند. یعنی به واسطه توافق نامه پاریس، تعهدات کاهش انتشار
گازهای گلخانه ای از سال 2021 تنها متوجه کشورهای توسعه یافته نیست و همه کشورهای
عضو کنوانسیون تغییرات آب و هوا درگیر این مسئله هستند.
کشورهایی
مانند روسیه و آمریکا با وجود امضای این توافقنامه، آن‌را در مجالس خود به تصویب
نرسانده‌اند و از سوی دیگر ترامپ رئیس جمهور منتخب آمریکا به طور کلی این توافقنامه
را مورد حمله قرار داده و نمی‌توان سرنوشت معینی برای آن درنظر گرفت. دونالد ترامپ،
در مبارزات انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، تغییرات اقلیمی را شوخی احمقانه‌ای
خوانده و اظهار داشت در صورت پیروز شدن این توافق را بر هم می‌زند.[3] کشور همسایه‌ی
ایران، عراق نیز به طور کلی این معاهده را امضا نکرده است.
تهدید
علیه اقتصاد ایران
برجام
برای توسعه صنعت هسته‌ای ایران به مدت 8 تا 15 سال محدودیت‌هایی ایجاد کرده است.
از سوی دیگر در حالی توافق پاریس به دنبال کاهش مصرف سوختهای مرسوم است که ایران
به صورت مجموع، بزرگترین دارنده‌ی نفت و گاز جهان است و از آنجایی که بودجه و
اقتصاد کشور برپایه فروش نفت است، با اجرایی شدن این توافقنامه میزان تقاضا و در
نتیجه قیمت نفت کاهش خواهد یافت و در نتیجه در اقتصاد ایران تأثیرگذار خواهد بود.
از سوی دیگر صنایع دیگر ایران نیز وابسته به منابع نفت و گاز است و در رشداقتصادی
ایران اختلال ایجاد می‌کند. ایران تا سال2025 با محدودیت‌های چشم‌گیری در صنایع‌هسته‌ای
خود مواجه است و به نظر می‌آید تعداد نیروگاههای اتمی ایران (با وجود حرکت به
سمت ساخت نیروگاههای جدید) نمی‌تواند رقم قابل توجهی از نیاز انرژی کشور را در
برهه کاهش مصرف نفت و گاز تامین کند و با کاهش مصرف نفت و گاز در ایران و جهان،
منابع مالی ایران کاهش و با وجود عدم توسعه صنایع هسته‌ای، تامین انرژی در کشور
نیز با اختلال روبرو شود.
توافق
پاریس هم ایران را به کاهش مصرف نفت و گاز فرامی‌خواند و هم مشتریان نفت و گاز
ایران را محدود می‌کند. چنانکه اولریکا آرنیو، از بخش آب و هوای سازمان ملل در این
باره می گوید: «حرکت اقتصاد، سریعتر از حرکت دولتها است. در اثر این تغییرات،
دستاوردهای اقتصادی مطلوبی در کار خواهد بود که هیجانی جهانی ایجاد خواهد کرد و
انگیزه اقدامات بیشتری خواهد شد در زمینه اقتصادی که به سوختهای فسیلی وابسته نیست.»[4]
یکی
دیگر از نکات مهم این توافق که به نوعی ضمانتی برای تحقق اهداف مورد نظر است،
توافق بر سر قیمت‌گذاری بر روی سوختهای فسیلی است. استراتژی قیمت‌گذاری این سوخت‌ها
به گونه‌ای خواهد بود که کشورها را به استفاده از سوختهای پاک تشویق کند.
تهدید
حقوقی-امنیتی
با
وجود پیش‌بینی کمک مالی کشورهای توسعه یافته برای بهبود فناوری و ایجاد سازگاری با
تغییرات اقلیمی، اما زیان‌‌های ناشی از کاهش رشد اقتصادی به دلیل تغییر فناوری‌ها
و یا آسیب‌های ناشی از تغییرات اقلیمی دیده نشده است. از سوی دیگر در قیاس با
پیمان عدم اشاعه تسلیحات هسته‌ای(NPT)، می‌توان هرگونه کمک فناورانه را وعده‌ای
نچندان قابل اتکا دانست. در ان پی تی نیز قید همکاری برای بهره‌برداری از انرژی‌هسته‌ای
برای همه دولتها وجود دارد اما به واقع تا چه اندازه به آن عمل می‌شود؟
ان
پی تی زمینه‌ساز بسیاری از فعالیت‌های حقوقی در حوزه هسته‌ای گردید. توافق پاریس
نیز زمینه حقوقی و نهادی را فراهم می‌کند به ویژه آن‌که بسیاری از قوانین و
مقررات به نهادهای دیده شده در توافق ارجاع داده شده است؛ قوانینی که در آینده
تصویب می‌شود و امروز یک ابهام است. به طور مثال کمیته ماده15 و اختیاراتی که
خواهد داشت و قوانینی که در آینده تصویب خواهد کرد، یک ابهام اساسی برای کشور است.
در ان پی تی نیز اقدامی برای تحریم و تنبیه دیده نشده بود اما شورای حکام پرونده‌ی
ایران را به شورای امنیت ارجاع داد.
سخنان
معاون بین‌الملل سازمان حفاظت محیط‌زیست ایران نیز در رابطه با سازوکارهای اجرایی
این توافق قابل توجه است. وی می‌گوید:
«ساز و
کارهایی در این ارتباط پیش‌بینی شده است که مکانیسم آن موسوم به مکانیسم نرم است
رژیم پایبندی بر این تعهدات بدین ترتیب است که این کشورها را شناسی و مورد سرزنش
افکار عمومی قرار دهیم که همین کار، باعث اشتیاق کمتر جامعه جهانی برای همکاری با
آنها خواهد شد، این مکانیسم به مکانیسم name, shame and blame معروف است، اینکه نام کشورهایی که به
تعهدات خود عمل نکرده‌اند را بیاورند، آنها را شرمنده و سپس سرزنش کنند که سرزنش‌ها
می‌توانند از جنس تحریم‌ها باشند.»[5]
پس
این‌طور نیست که به صرف داوطلبانه بودن و نبود هیچ نامی از تحریم و تنبیه، زمینه
برای این اقدامات به صورت حقوقی نیز وجود نداشته باشد.
با
توجه به اینکه برخی از اطلاعات کشور باید به کنوانسیون ارائه شود، کاملا زمینه
برای اقدامات علیه کشور با سند و مدرک ایجاد می‌شود. فرض کنید ایران به تعهد خود
برای کاهش 4% گازهای گلخانه‌ای پایبند باشد اما کنوانسیون و متعاهدین به توافق
پاریس با توجه به تصمیمات، از ایران بخواهند یکی از کارخانه های خود یا طرح
اقتصادی یا نظامی خود را به واسطه‌ی آلودگی‌های زیست محیطی تعطیل کند. مسائل محیط
زیستی نیز جلوه سیاسی ندارد و نه تنها حالِ امروز بشریت که آیندگان را نیز مدنظر
دارد. از این رو این امکان وجود دارد تا به بهانه یک تاسیسات آلاینده، پرونده
ایران به عنوان تهدید برای بشریت به شورای امنیت ارجاع داده شود.
جمع‌بندی
توافق
پاریس نیازمند بررسی‌های اساسی حقوقی و اقتصادی است که با عجله به تصویب رسیده
است. این توافق از یک سو ستون فقرات اقتصاد ایران یعنی نفت و گاز را هدف قرار داده
است و از سوی دیگر با ابهامات حقوقی مختلفی روبروست که می‌تواند در آینده زمینه‌ساز
اقدامات حقوقی-امنیتی برای ایران باشد. به هرحال نفت و گاز مهمترین منابع درآمدی
ایران محسوب می‌شود. حرکت جهانی برای کاهش مصرف سوخت، بی شباهت با تحریم‌های هسته‌ای
ایران نیست. با این تفاوت که باید مصرف داخلی نیز کاهش پیدا کند. در صورتی که
ایران در سال‌های گذشته به سمت گسترش استفاده از گاز طبیعی حرکت کرده و مصارف
خانگی و صنعتی آن تا حد زیادی به آنچه که سوخت فسیلی می‌نامند، گره خورده است.
از
این رو برجام در کنار توافق پاریس، مانند قیچی‌ای برعلیه سیاست‌های انرژی ایران
عمل می‌کند و این تهدید جدی برای ایران محسوب می‌شود. در این صورت، صادرکننده‌ی
بزرگ انرژی به یک وابسته تبدیل می‌گردد و بزرگترین مزیت اقتصادی خود در اقتصادبین‌الملل
را از دست می‌دهد.
منابع:
[1]
مهدی
اسکندری. آیا معاهدات زیست‌محیطی برای ایران چالش‌زا خواهد بود؟. اندیشکده راهبردی
تبیین. آدرس:
[2]
نشست
آب‌و‌هوایی دوحه. اندیشکده راهبردی تبیین. آدرس:
[3]
دنیای
اقتصاد. ترامپ دنبال راه حلی برای خروج سریع آمریکا از توافق اقلیمی پاریس. کد خبر:
DEN-1129591. آدرس:
http://donya-e-eqtesad.com/SiteKhan/1129591
[4]
یورونیوز.
سیاست و اقتصاد هر دو می خواهند زمین گرمتر از این نشود. آدرس:
http://fa.euronews.com/2016/11/18/action-on-climate-change-is-an-urgent-duty-cop22-delegates
[5]
مجید
شفیع‌پور. صفر تا صد توافقنامه «تغییرات اقلیم» پاریس. ایسنا. کد خبر:
95020300842٫ آدرس:
http://www.isna.ir/news/95020300842
نویسنده:
مهدی
اسکندری: کارشناس مسائل بین الملل
پایگاه تبیین