روسیه، بحران در خلیج فارس و آینده قیمت‌های نفت

پایگاه خبری تحلیلی فولاد (ایفنا)- درآمدهای نفتی روسیه در سه ماهه اول سال جاری نسبت به مدت مشابه سال ۲۰۱۵ با ۳۸ درصد سقوط به ۱۴ میلیارد و ۹۳ میلیون دلار کاهش یافته است؛ از این رو این گزارش به بررسی همگرایی یا واگرایی اعضای اوپک و تاثیرات آن بر روسیه پرداخته است.

عربستان سعودی و ایالات متحده آمریکا از حدود دو سال پیش با عرضه گسترده و پیش از نیاز نفت، سبب سقوط آزاد قیمت ها شدند و انتقاد روسیه، را برانگیخت.

اکنون نیز درآمدهای نفتی روسیه در سه ماهه اول سال جاری نسبت به مدت مشابه سال ۲۰۱۵ با ۳۸ درصد سقوط به ۱۴ میلیارد و ۹۳ میلیون دلار کاهش یافته است. در این بین هر چند روسیه اعلام کرده بود از هماهنگی احتمالی با اوپک منصرف شده است، اما از یک سو امضای بیانیه روسیه و عربستان برای بهبود و تثبیت اوضاع بازارهای نفتی جهان در حاشیه اجلاس سران جی ۲۰ در هانگجو، و از سوی دیگر در پیش بودن اجلاس پایان ماه سپتامبر در الجزایر می تواند رویکرد جدیدی از سوی روسیه با اعضای اوپک باشد. در واقع روسیه اگرچه عضو اوپک نیست، ولی در حال حاضر مناسبات گسترده و نزدیکی با مخالفان سیاست های عربستان (ونزوئلا، نیجریه، لیبی، الجزایر، اکوادور، عراق، ایران و آنگولا) در برابر متحدان سعودی شامل کویت، امارات و قطر دارد و می تواند در کنار تلاش برای متقاعد کردن عربستان به تغییر سیاست نفتی در منزوی کردن عربستان و اعضای عربی حاشیه خلیج فارس موثر باشد. از همین رو دیدبان روسیه این هفته به گفتگو با دکتر "ماندانا تیشه یار" عضو هیات علمی دانشکده اکو و مدیر همکاری های بین المللی دانشگاه علامه طباطبایی پرداخته است. آنچه در ادامه می خوانید دیدگاه های این استاد دانشگاه در حوزه انرژی است که به تبیین و تحلیل همگرایی و واگرایی اعضای اوپک و تاثیر آن بر روسیه پرداخته است.

►پیشینه نگاه روسیه به اوپک با چه رویکردهایی قابل بررسی است؟

هنگامی که اوپک در دهه ۱۹۶۰ تشکیل شد، اوج رقابت های میان ابرقدرت ها در دوران جنگ سرد بود. از آنجا که اغلب اعضای این سازمان در آن دوران روابط نزدیکی با قدرت های غربی داشتند، عملا روابط چندانی میان اتحاد شوروی و این سازمان شکل نگرفت. البته در آن دوران، شوروی نیز با وجود دارا بودن ذخایر بزرگ انرژی، چندان بازیگر فعالی در عرصه بازارهای بین المللی انرژی که بیشتر از شرکت های بزرگ نفتی غربی و کشورهای تولیدکننده جهان سومی تشکیل می شد، نبود. در واقع، از هنگام فروپاشی اتحاد شوروی و شکل گیری فدراسیون روسیه و به ویژه اولویت بخشی به شکل دهی به ساختار اقتصادی روسیه نوین برپایه درآمدهای حاصل از فروش انرژی بود که روسیه هم به یک بازیگر فعال در بازارهای بین المللی انرژی تبدیل شد و هم اعضای اوپک و دولتمردان روس تلاش کردند که با هم در ارتباط و گفتگو باشند.

►در دو سال گذشته و با پایین آمدن قیمت نفت، مهمترین اهداف روسیه در رایزنی با مقامات کشورهای عضو اوپک چه بوده است؟

سازمان کشورهای صادر کننده نفت (اوپک) اگرچه در ظاهر نهادی اقتصادی است، اما در طول تاریخ نشان داده است که عوامل سیاسی به شدت بر تصمیم گیری ها و موضعگیری ها و دسته بندی های گوناگون اعضای این سازمان تاثیرگذارند. اگرچه روسیه با کشورهای عضو این سازمان از همه طیف ها روابط و مناسبات خوبی دارد، اما تاکنون هیچ یک از اعضا روی خوش چندانی نسبت به دخالت روسیه در تصمیم گیری های این نهاد از خود نشان نداده اند. گاهی که بحث عضویت روسیه در اوپک مطرح شده است نیز هر دو طرف، چندان تمایلی در این زمینه نداشته اند و روس ها همواره ترجیح داده اند تا در حاشیه نشست های اوپک و یا به طور دوجانبه با کشورهای عضو این سازمان به گفتگو بپردازند و هماهنگی هایی در زمینه مواضع خود در بازارهای انرژی صورت دهند. در واقع، اینطور به نظر می رسد که روس ها تمایل چندانی به عضویت در کارتلی اقتصادی که یادگار دوران جنگ سرد است و همواره با چند دستگی های گوناگون در میان اعضا روبرو بوده است، ندارند. در سال های اخیر نیز اگرچه روشن است که روسیه به دنبال افزایش قیمت های جهانی نفت می باشد، اما این تلاش ها بنا به دلایل گوناگون، از جمله ناهمگونی در رویکردهای سیاسی اعضای اصلی اوپک، نتوانسته است به ثمر نشیند.

►در وضعیت کنونی، نقش نفت در روابط روسیه و عربستان چیست؟

روسیه از دیرباز خواهان گسترش روابط خود با عربستان به عنوان یکی از کشورهای قدرتمند عرب در خاورمیانه بوده است. اگرچه این دو کشور به عنوان بزرگترین تولیدکنندگان نفت در جهان اغلب به چشم رقیب یکدیگر در بازارهای نفتی دیده می شوند، اما عربستان یکی از خریداران بزرگ تسلیحات روسی نیز هست. این دو کشور همچنین در تلاشند تا در موضوعات مختلف بین المللی به گفتگو با یکدیگر بنشینند. البته در سال های اخیر بحران در دیگر نقاط جهان بر روابط این دو کشور نیز تاثیر گذاشته است. بحران اوکراین و تحریم های اقتصادی بین المللی علیه روسیه و مواضع غربگرایانه عربستان از یک سو، بحران در سوریه و دفاع روسیه و عربستان از دو جناح مخالف در این کشور از سوی دیگر، گاه آنان را در جنگی نیابتی در برابر یکدیگر قرار داده است. با اینهمه، دولتمردان در ریاض و مسکو در اوج بحران های موجود باز هم تلاش کرده اند که روابط دوستانه خود را حفظ کنند. نمونه این همکاری ها را می توان در تلاش مسکو برای نزدیکی به ریاض، علیرغم اختلاف نظر بر سر شیوه اداره قیمت های نفت در بازارهای بین المللی، پس از حل و فصل موضوع برنامه هسته ای ایران با غرب دید که بیشتر به سیاست حفظ توازن قوا نزدیک بوده است.

►مسکو تا چه زمانی از تولید نفت ایران پشتیبانی می کند و این امر به چه عواملی وابسته است؟

در سال های طولانی تحریم خرید نفت و گاز از ایران، بسیاری دیگر از تولیدکنندگان انرژی، از جمله روسیه، تلاش کردند تا سهم ایران در بازارهای انرژی را با تولیدات خود پر کنند. در حالی که مصرف کنندگان بزرگ انرژی در آسیا و اروپا هر ساله بر میزان خریدهای خود در بازارها افزوده اند، جای خالی ایران توسط تولیدات دیگر کشورها پر شده است. امروزه با رفع تحریم های بین المللی و در شرایطی که قیمت های انرژی بسیار پایین آمده اند، بازگرداندن سهم ایران از بازار به این کشور، امری ست که نه مطلوب اعضای اوپک است و نه دیگر تولیدکنندگان بیرون از اوپک مانند روسیه. از این رو، طبیعی است که این امر همانطور که در یک سال گذشته دیده شده، به آهستگی و مرحله به مرحله انجام خواهد شد. این امر می تواند از تاثیر ورود دوباره ایران به بازارهای نفتی، که می تواند به کاهش بیشتر قیمت ها منجر شود، بکاهد. در عین حال، در یک وضعیت باثبات، روسیه، ایران، عربستان، عراق و دیگر تولیدات کنندگان بزرگ نفت در جهان، همگی به رقابت با یکدیگر برای به دست آوردن سهم بیشتر خواهند پرداخت.

►آینده همگرایی یا واگرایی اعضای اوپک چه تاثیرات اقتصادی، امنیتی و سیاسی برای روسیه در پی دارد؟

آنچه که روشن است، در آینده نزدیک نمی توان انتظار داشت که میان اعضای اصلی اوپک همگرایی چندانی در حوزه تولید انرژی شکل گیرد. در واقع، بحران در روابط سیاسی میان این اعضا و نیز رقابت های قدیمی بر سر میزان تولید نفت، به همراه رویکرد تولید حداکثری کشورهایی مانند عربستان و یا تولیدکنندگان کوچک دیگر که با بحران های مالی دست و پنجه نرم می کنند، می تواند به کاهش هرچه بیشتر قیمت نفت در بازارها بیانجامد. بر این عوامل باید رشد بسیار کند اقتصادهای اروپایی را نیز افزود. از این رو، حتی نیاز فزاینده قدرت های آسیایی به انرژی نیز نمی تواند تکانی تازه به بازارهای نفتی بدهد و اقتصاد روسیه را از بحران بی پولی نجات بخشد. با اینهمه، احتمال افزایش تنش ها میان همسایگان در خلیج پارس، شاید این سناریو را به ذهن دیگر تولیدکنندگان انرژی راه دهد که یک بحران تازه میان تولیدکنندگان اصلی انرژی، می تواند محرک خوبی برای بالا رفتن ناگهانی قیمت ها، حتی برای دوره ای کوتاه باشد.

منبع: دیده بان روسیه