پایگاه خبری تحلیلی فولاد
(ایفنا)- کیهان اسدی
سی سخت: در اطراف دریاچه ارومیه، بیش از 5 برابر نسبت به 30 سال قبل زمین های
بیشتری به زیر کشت رفته که نه تنها باعث تولید محصولات با قیمتی به مراتب بیشتر از
محصولات خارجی شده، حیات استان های مجاور را به صورت جدی در معرض خطر قرار داده
است. در مورد محصولات کشاورزی با توجه به کمبود آب و خشکسالی که نهایتا در درازمدت
به افزایش قیمت آب منتهی خواهد شد، سوال این است که آیاتولید همه انواع محصولات
کشاورزی دارای مزیت رقابتی است و باید ادامه یابد؟
کیهان اسدی
سی سخت*: دو آفت بزرگیکه می تواند کارآفرینی و تولید را درگیر نماید، بی توجهی به
مباحث بسیار مهم مزیت رقابتی و مقیاس اقتصادی در حوزه استراتژی و اقتصاد خرد و در هنگام
راه اندازی واحد تولیدی است. در ادامه، این دو مقوله و نحوه تاثیر آنها بر بازده
بنگاه های اقتصادی و کارآفرین را به صورت خلاصه و کیفی مورد بررسی قرار می دهیم.
مزیت
رقابتی(Competitive Advantage) عبارت است از ویژگی یا
ویژگی هایی که بنگاه را از رقبا متمایز می سازد، هر کدام از منابع بنگاه اقتصادی
می توانند منشاء این مزیت رقابتی باشند، اما عمده این منابع در حوزه منابع نامشهود
شرکت یا سازمان قرار دارند، به عنوان مثال دانش ضمنی، فرهنگ سازمان، مزیت های
محیطی، فناوری و... می توانند زمینه ظهور و بروز مزیت رقابتی را برای یک سازمان یا
بنگاه اقتصادی فراهم آورند. اما به نظر می رسد کارآفرینان داخلی اکثرا بدون انجام
امکان سنجی صحیح و بدون در نظر گرفتن بحث مزیت رقابتی، اقدام به تاسیس شرکت تولیدی
می نمایند، این بی توجهی نسبت به شناسایی مزیت رقابتی واقعی علاوه بر مرحله امکان
سنجی در مرحله تهیه و تدوین کسب و کار هم مشاهده می شود. کارآفرینان باید آگاه
باشند شرکتهایی که بدون توجه به قابلیت ها و منابع و ظرفیت های مشهود و نامشهود
خود اقدام به تولید کالا یا ارائه خدمات می نمایند، در یک جامعه با بازار آزاد و
با ظهور شرایط رقابت کاملPerfect Competition)) به تدریج دچار مشکل می
شوند و ادامه این شرایط بنگاه را تا آستانه ورشکستگی پیش خواهد برد.
تصور
اشتباهی که بر تولید در ایران سایه افکنده این است که کشور یا حتی هر استان می
تواند و باید همه نوع کالایی را تولید نماید و این تصور تا جایی پیش می رود که
مقوله مزیت رقابتی را بصورت کامل نادیده گرفته و به تولید کالاهایی منتهی می شود
که سود پایداری را عاید کشور نمی سازند.علاوه بر اینکه سود دهی این بنگاه ها محل
بحث و اشکال است، دیگر ایرادی که به این شرکت ها وارد می شود، درگیر کردن منابع
مشهود یا نامشهود کشور و اتلاف نمودن این منابع است. به عنوان مثال ایران در زمینه
ساخت اکثر محصولات الکترونیک و محصولات نیازمند فناوری پیشرفته در حال حاضر مزیت
رقابتی بارزی ندارد، اما اصرار بر ساخت همه نوع کالا در داخل کشور، علاوه بر اینکه
با تولید کالاهای معیوب و بی کیفیت، نام و نشان ایران را خدشه دار می سازد، منابع
ارزشمندی را که میتوانند در محل دیگری موثر واقع شوند به خود مشغول کرده و به
اقتصاد کشور لطعمه وارد می سازد. مثال دیگر تولید محصولات کشاورزی است که نشان
میدهد بی توجهی به مزیت رقابتی خاص واحدهای صنعتی نیست، با اینکه ایران در یک
اقلیم نسبتا خشک واقع شده که در معرض تهدید بی آبی قرار دارد،کشاورزی با بهره گیری
از آب های سطحی و زیر زمینی در چند سال اخیر به شدت توسعه یافته است.
تنها
در یک مورد در اطراف دریاچه ارومیه، بیش از 5 برابر نسبت به 30 سال قبل زمین های
بیشتری به زیر کشت رفته که نه تنها باعث تولید محصولات با قیمتی به مراتب بیشتر از
محصولات خارجی شده، حیات استان های مجاور را به صورت جدی در معرض خطر قرار داده
است. در مورد محصولات کشاورزی با توجه به کمبود آب و خشکسالی که نهایتا در درازمدت
به افزایش قیمت آب منتهی خواهد شد، سوال این است که آیاتولید همه انواع محصولات
کشاورزی دارای مزیت رقابتی است و باید ادامه یابد؟
صرفه حاصل
از مقیاس: هنگامی که میزان تولید از Q به Q2 افزایش پیدا می‌کند، هزینه متوسط تولید از C به C1 کاهش پیدا
می‌کند.
مساله دیگری
که ایجاد مزیت رقابتی پایدار(Sustainable Competitive Advantage) را به مخاطره می
اندازد، عدم توجه بنگاه ها به رعایت مقیاس اقتصادی(Economy of Scale) است. اکثر بنگاه های
تولیدی ایران هرگز در مقیاس و ظرفیت اقتصادی مناسب خود کار نکرده اند و نهایت بی
توجهی را به علم و دانش و راهبردهای تولید می نمایند. بی توجهی به بحث مقیاس
اقتصادی، هزینه تولید کالا را افزایش می دهد و به تبعافزایش هزینه تولید کالا، سود
بنگاه اقتصادی را کاهش داده و باعث می شود در زمان بروز شوک های اقتصادی و آغاز
رکود، این قبیل بنگاه ها نتوانند شرایط را تحمل کرده و به سرعت وارد فاز ورشکستگی
شوند. در چنین شرایطی اگر هم ایجاد مزیت رقابتی برای شرکت مورد نظر امکان پذیر
باشد با کاهش(یا افزایش) ظرفیت تولید این شانس از دست می رود.فعالان اقتصادی داخلی
باید در نظر داشته باشند بنگاه های خارجی که در کشورهایی مانند ترکیه واقع شده اند
و رقیب شرکت های داخلی هستند با رعایت مقیاس اقتصادی و تولید انبوه، قیمت خود را
بسیار پایین نگه داشته اند، لذابا توجه به اجرای طرح هدفمندی یارانه ها در داخل،
اگر تولید کنندگان به مباحث ابتدایی تولید همچان بی توجه باشند، هزینه تولید کالا
در ایران می تواند از این مقدار هم فراتر رفته و تولید کالا را در داخل غیر
اقتصادی نماید. لذا به نظر می رسد در شرایط کنونی، رعایت مقیاس اقتصادی و بهره
مندی از صرفه حاصل از آن، نه یک انتخاب که یک اجبار در امر تولید باشد.
بنابراین
با توجه به بحث فوق،پیشنهادهای زیر برای جلوگیری از آسیب های احتمالی ارائه می شود:
1- آنچه
که باید در نقشه های اقتصادی بلند مدت کشور مورد توجه قرار گیرد، شناسایی مزیت
رقابتی کشور و اختصاص منابع مالی به این گونه فعالیتها است. به عنوان مثال ایران در زمینه تولید برخی
مواد غذایی یا محصولات هنری یا خدمات گردشگری دارای مزیت رقابتی است و به جای
تمرکز بر روی تولید کالاهای الکترونیک یا ساخت خودرو یا ساخت هواپیما و... می توان
بر بخشهای یاد شده متمرکز شد. بنابراین پیشنهاد می شود در نخستین گام مزیت رقابتی
واقعی کشور در بخش های مختلف با بهره گیری از تفکرات و نظرات کارشناسان و افراد
صاحب نظر شناسایی شود.
2- از
شرکت هایی که تمایل دارند در بخش هایی که مزیت رقابتی ایران در آنها قرار دارد
فعالیت نمایند، حمایت مادی و معنوی صورت گیرد.
3- کارآفرینان
آموزش داده شوند و شرکت ها تشویق شوند که از صرفه حاصل از مقیاس بهره مند شوند.
4- برای
کاهش هزینه ها، ادغام های عمودی و افقی در شرکتهای مختلف مورد تشویق و حمایت قرار
گیرد.
5- از
تولید محصولاتی که در دایره مزیت رقابتی ایران قرار ندارند، حمایتی صورت نگیرد و
واردات جایگزین این محصولات شود، از این طریق هم منابع کشور هدر نمی رود و صرف تولید
کالاهای داری مزیت رقابتی می شود و هم محصول خارجی با قیمت ارزانتر به دست مشتری
خواهد رسید، ضمن اینکه تولیدکنندگان با تمرکز بر مزیت واقعی ایران موفق به خلق
برندهای با ارزش خواهند شد.
6- کوچک
سازی دولت و خصوصی سازی میتواند با فعال سازی دست نامرئی بازارآزاد، زمینه را برای
ورشکستگی و در نهایت پاک سازی اقتصاد از واحد های تولیدی ناکارآمد و دارای هزینه
بالا فراهم کرده، شکل گیری واحدهای جدید که در عین چابکی کالای با کیفیت و مرغوب
را با رعایت مقیاس اقتصادی مناسب تولید می نمایند را تسریع نماید.
ایجاد
اشتغال پایدار در صنایعی اتفاق می افتد که قابلیت ایجاد مزیت رقابتی را دارا
باشند. تلاش برای ایجاد اشتغال به هر قیمت با تاسیس کارخانه هایی که نه صرفه حاصل
از مقیاس دارند نه میتوانند مزیت رقابتی ایجاد نمایند در درازمدت به ضرر اقتصاد و
محیط زیست خواهد بود. صنایعی که فاقد مزیت رقابتی هستند و هزینه های بالاتری نسبت
به رقبای خارجی خود دارند پس از پیوستن عملی ایران به سازمان تجارت جهانی و برچیده
شدن تعرفه ها، بی گمان بیش از پیش در معرض ورشکستگی و عواقب و آثار آن خواهند بود.
*
کارشناس ارشد کارآفرینی دانشگاه تهران