آینده انرژی ما چگونه خواهد بود؟

پایگاه خبری تحلیلی فولاد (ایفنا)- یک سال چه تفاوتی را ایجاد می کند. تنها ۱۲ ماه قبل در مارس ۲۰۱۵ میلادی، قیمت نفت به کمتر از ۵۰ دلار رسید حدود نیمی از قیمت هر بشکه نفت در تابستان قبل. تولید کنندگان نفت زیان دیدند، ولی می توانستند این را تصور کنند که بازار به زودی اصلاح می شود، شاید روند نزولی قیمت متوقف شده و قیمتها بار دیگر افزایش یابد.

امروز قیمت نفت بار دیگر به نصف کاهش یافته است، و هیچ چشم اندازی برای اصلاح بازار وجود ندارد. تقاضا برای نفت همچنان ضعیف است و این مساله به خاطر افت اقتصاد جهانی و سیاست هایی با هدف کاهش مصرف نفت بوده است. عرضه همچنان بالاست و این در حالی است که سرمایه گذاری در تولید به شدت کاهش یافته است. برای فروشندگان نفت و برای دولتهایی که به درآمد نفت وابسته هستند، این یک کابوس است. آنها امیدوارند، نفت ارزان موجب تقویت مجدد تقاضا شده و در نهایت قیمت نفت بار دیگر افزایش یابد.

آنها آزادند تا امیدوار باشند. ولی طی یک سال گذشته، روند جدی دیگری چشم انداز بلندمدت برای سوخت های فسیلی را تیره و تار کرده است: سیاست جدی در خصوص تغییر آب و هوا.

برای حدود ۲ دهه، دولتها در نشست های بین المللی تغییرات آب و هوایی شرکت می کردند، ولی در واقع به چیزی دست پیدا نمی کردند. ولی این وضعیت در نشست دسامبر تغییر کرد. در نشست پاریس ۱۹۶ کشور جهان توافق کردند تا رویکرد جدیدی را در قبال همکاری آب و هوایی داشته باشند. توافق پاریس به کشورها این انعطاف پذیری را می دهد تا تعهد خود را برای کاهش آلاینده ها انجام دهد. طرف های مختلف به صورت دوره ای نشست هایی را برگزار می کنند و عملکرد خود را درباره میزان انجام تعهداتشان بررسی می کنند.

این قول و تعهد و رویکرد بازنگری دلیل آن است که توافق پاریس یک پیشرفت موفقیت آمیز در نظر گرفته می شود و به همین دلیل است که سیاست آب و هوایی معتبرتر از سال قبل در نظر گرفته شده است.

گزارش جدید مجمع جهانی اقتصاد نشان می دهد که صنعت انرژی چگونه قبلا هم با این فشارها روبرو شده و با آن مقابله کرده است. از سال ۲۰۰۹ تیم کارشناسان مجمع هر کشوری را بر اساس اینکه سیستم انرژی آن چگونه کار می کند، بر مبنای سه معیار دسته بندی کرده اند:

الف) ارائه انرژی فراوان به شهروندان خود از طریق منابع امن و متنوع، ب) کاهش انتشار گازهای گرمایشی و سایر آلاینده ها، ج) مقرون سازی انرژی به طوری که اقتصاد بتواند به سرعت رشد کند.

برای دهه ها، زمانی که اکثر سیاستگذاران درباره سیاست انرژی صحبت می کردند، تمرکز زیادی تنها بر روی یکی از ابعاد داشتند: امنیت عرضه. آنها تصور می کردند که کشورهایی که تولید بالای نفت زغال سنگ و گاز دارند، ایمن ترین عرضه کنندگان هستند. ولی زمانی که به هر سه بعد نگاه کنید، عرضه کنندگان بزرگ واقعا عملکرد بدی داشتند. بسیاری از کشورها با سیستم های انرژی پیشرفته واقعا وارد کنندگان بزرگ انرژی هستند، به خصوص وارد کنندگان نفت. انها به خوبی منابع تامین انرژی خود را متنوع کرده اند و انرژی را پاک و مقرون به صرفه نگه داشته اند.

گزاش مجمع به این مساله نیز اشاره می کند که تنش های بزرگ بین مفهوم سنتی امنیت انرژی و نیاز جهان به کاهش تولید گازهای گلخانه ای و آلاینده های مختلف وجود دارد. ۳ نکته در اینجا مطرح می شود و گزارش مجمع نیز به آن اشاره کرده است.

یک: کشورهایی که تنها یک منبع تامین انرژی دارند در این رتبه بندی تنزل داشته اند، این شامل کشورهای اوپک می شود.

قابل توجه ترین روند در رتبه بندی در آمارهای جدیدترین سال مربوط به کشورهایی است که منابع انرژی خود را متنوع نکرده اند. ژاپن از سال ۲۰۰۹ میلادی ۲۸ رتبه تنزل داشته است که بیشتر به خاطر ادامه مشکلات ناشی از تعطیلی همه نیروگاه های اتمی بوده است. چند نیروگاه فعالیت خود را از سرگرفته است. ژاپن در این مدت کربن بیشتری تولید کرده و در رتبه بندی تنزل زیادی داشته است. نیجریه ۲۶ رتبه کاهش یافته است و اکنون در رتبه ۱۰۸ است. کاهش قیمت جهانی نفت درآمدهای صادرات سوخت این کشور را کاهش داده و این مساله موجب افت تولید ناخالص داخلی شده است.

در واقع هیچ یک از اعضای اوپک در زمینه این شاخص خوب عمل نکرده اند چرا که همه آنها به شدت به نفت به عنوان انرژی مورد نیاز و درآمدهای لازم برای رشد اقتصادی وابسته هستند. اوپک به عنوان یک گروه در زمینه امنیت انرژی شاخص خوبی را کسب کرده ولی در زمینه سایر ابعاد از جمله رشد اقتصادی و پایداری محیط زیست عملکرد بدی داشته است.

دو: کشورهای خلیج فارس شاید در پی کاهش درآمدهای نفتی با تنش های سیاسی روبرو شوند. پاییز گذشته صندوق بین المللی پول هشدار داد که کشورهایی که رهبران آنها از پول نفت برای ادامه حکمرانی استفاده کنند با کاهش درآمد نفتی با مشکلات و چالش های زیادی روبرو می شوند. آمارها نشان می دهد که تولیدکنندگان بزرگ نفت در خلیج فارس در حال هزینه کردن بیشتری نسبت به درآمدهای خود با شرایط کنونی قیمت نفت هستند. این مساله در نهایت منجر به آشفتگی سیاسی می شود.

در سراسر جهان برخی صادرکنندگان نفت تلاش هایی را برای اجرای اصلاحات آغاز کرده اند. تغییرات مورد نیاز بسیار بزرگ است و این کشورها باید اقتصادهای خود را به روی سرمایه گذاران خارجی باز کنند و وابستگی اقتصاد خود را به فروش نفت کاهش دهند. به عنوان مثال از طریق ارتقای صنایع و خدمات از جمله بانکداری و توریسم و سایر فعالیت هایی که ارتباطی به هیدروکربن ندارد.

بهترین نمونه از این تفکر رو به جلو مکزیک است. جایی که دولت مکزیک علی رغم چالش های بزرگ قانونی و سیاسی وابستگی به نفت را قطع کرده است. مکزیک با اجرای اصلاحاتی شرکتهای خارجی را با سرمایه و فناوری پیشرفته جذب کرده تا شرایط تولید نفت و گاز را ارتقا دهد.

سه : هیچ کشوری نمی تواند در هر زمینه ای به خوبی عمل کند چرا که سیاست انرژی شامل بده بستان هایی است. برخی کشورها به خصوص کشورهای شمال اروپا، در زمینه شاخص اصلاحات خوب عمل کرده اند چرا که سیستم انرژی پاک دارند که توسط نیروگاه های برق آبی تحت تسلط قرار دارند و اقتصادهای آنها متعادل است. برخی از آنها به خصوص نروژ یکی از صادرکنندگان بزرگ انرژی است. ولی تقریبا هیچ اقتصاد بزرگ و مهمی نمره بالایی در زمینه شاخص عملکرد انرژی ندارند غیر از یک استثنا یعنی فرانسه. فرانسه هم به لطف تکیه بر برق هسته ای.

مشکل این است که اهداف مختلف انرژی جهان با یکدیگر در تعارض است. امنیت نیاز به تنوع دارد. ولی برخی از پیشرفته ترین فناوری ها برای کاهش آلاینده ها، می تواند منجر به وابستگی بیش از حد به یک منبع انرژی شود و خطرات دیگری برای قابلیت اعتماد به سیستم انرژی داشته باشد، همان طور که این اتفاق در ژاپن در ارتباط با انرژی هسته ای افتاد.

در واقع، کشورهایی که اقدامات زیادی را برای کاهش آلاینده ها انجام داده اند، به طور چشمگیری تنها به یک منبع انرژی وابسته شده اند، غالبا به نیروگاه برق آبی یا برق هسته ای. تامین امنیت سیستم های انرژی، مستلزم تنوع بیشتر در منابع عرضه دارد. از نظر جهانی، انرژی باد و خورشید تنها ۳ درصد عرضه انرژی را تشکیل می دهند. اکثر کشورهایی که کاهش چشمگیری در تولید گازهای آلاینده داشته اند، به طور زیادی به شبکه های برق وابسته شده اند چرا که این مساله آسانتر است که آلایندگی ناشی از کارخانه های بزرگ را کنترل کرد. تازه ترین گزارش ها نشان می دهد که یک جهان پاک تر احتمالا جهانی خواهد بود که به انرژی برق وابستگی بیشتری خواهد داشت.

طی ۴ دهه گذشته، اکثر بحث ها در خصوص امنیت انرژی بر روی نفت متمرکز شده است. ولی گزارش مجمع نشان می دهد که طی دهه های آینده مشکلات اصلی برای امنیت انرژی حول انرژی برق متمرکز خواهد بود. برق مسائلی را به وجود خواهد آورد که کاملا نسبت به برق متفاوت خواهد بود. برقراری امنیت سیستم های برق مستلزم ایجاد انگیزه برای سرمایه گذاری های کلان خواهد بود تا منابع جدید تولید برق از جمله باد و انرژی خورشیدی را همگرا کند. همچنین نیاز خواهد بود تا با تهدیدات جدید مقابله شود مثل حملات سایبری که هکرهای روسی علیه اوکراین انجام دادند.

منبع: اقتصاد ایرانی