شفافیت بانکی از راه رسید

پایگاه خبری تحلیلی فولاد (ایفنا)- بانک مرکزی با هدف تهیه صورت‌های مالی استاندارد و نیز ضوابط حاکم بر فعالیت‌ و بهبود گزارشگری در افشای اطلاعات و قابلیت مقایسه صورت‌های مالی بانک‌ها و موسسات اعتباری، بازنگری صورت‌های مالی بانک‌ها و موسسات اعتباری در چارچوب (IFRS) را در‌ دستور کار قرار داد و در این راستا بخشنامه شماره ۹۴/۳۴۳۷۲۳ مورخ ۲۵/۱۱/۱۳۹۴ را برای مدیران‌ عامل بانک‌های دولتی، غیردولتی و موسسات اعتباری ابلاغ کرد.

در این بخشنامه از بانک‌ها و موسسات اعتباری خواسته شده اطلاعات مالی صحیح و شفاف در قالب صورت‌های مالی، صرفا توسط هیات‌مدیره بانک‌ها و موسسه‌های اعتباری ارائه شود. همچنین در این مجموعه تاکید شده است، اعضای هیات‌مدیره و کمیته‌های مرتبط با نظام حاکمیت شرکتی و نظام کنترل‌های داخلی به صورت فعال بر فرآیند تهیه صورت‌های مالی نظارت جدی و موثر داشته باشند.
این گزارش حاکی است، تشریح ریسک‌های موسسات اعتباری باید با توجه به ضوابط ناظر بر حداقل استانداردهای شفافیت و انتشار عمومی اطلاعات و رهنمودهای مدیریت ریسک، کمیته نظارت بانکی بال و استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی IFRS تنظیم شود.
بنابراین ضروری است ریسک‌های ناشی از مدل فعالیت و عملیات بانکداری و چگونگی مدیریت این ریسک‌ها به نحوی توسط بانک یا موسسه اعتباری توصیف شود که استفاده‌کنندگان قادر باشند ضمن درک صحیح از نحوه انعکاس معیار ریسک ناشی از فعالیت، از تاثیر آن روی هر یک از اقلام ترازنامه و صورت سود و زیان نیز آگاهی یابند.
این بخشنامه الزامات ذکر شده براساس «استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی» را افشای حداقلی عنوان کرده و تاکید می‌کند که هر بانک یا موسسه اعتباری با توجه به وضعیت خاص خود، باید نسبت به افشای کامل اطلاعات اقدام کند. در فرم صورت‌های مالی نمونه استاندارد شده که برای بانک‌ها و موسسه‌های اعتباری در نظر گرفته شده، علاوه بر صورت‌های مالی معمولی مانند ترازنامه و سود و زیان، باید مجموعه ریسک‌های نقدینگی، عملیاتی، اعتباری، ‌نرخ ارز و... باید وضعیت دارایی‌ها، بدهی‌ها، تعهدات، تسهیلات، سپرده‌ها ‌و... مورد بررسی قرار گرفته و به تفکیک برای دوره‌های زمانی مختلف از طریق گزارش‌ها و یادداشت‌های توضیحی اعلام شود.
همچنین در فرم‌های نمونه صورت‌های مالی بانک‌ها و موسسه‌های اعتباری، تهیه گزارش‌های مختلفی ازجمله ریسک‌های بانک، وثایق، طبقه‌بندی تسهیلات، عقود مشارکتی، مبادله‌ای، مدیریت تسهیلات غیرجاری، پوشش ریسک اعتباری، ریسک نقدینگی، دارایی‌ها و بدهی‌ها، ریسک‌های مختلف، تحلیل ارزش نرخ ارز و ریسک آن، کفایت سرمایه و نسبت اهرمی مورد تاکید قرار گرفته است. در فرم‌های نمونه که به تازگی منتشر شده، گزارش به مجمع عمومی صاحبان سهام شامل ترازنامه، عملکرد سپرده‌های سرمایه‌گذاری، سود و زیان، تغییرات حقوق صاحبان سهام، جریان وجوه نقد، یادداشت‌های توضیحی و... مورد توجه قرار گرفته است. در ابتدای گزارش ضمن معرفی و تاریخچه بانک، فعالیت اصلی بانک، تعداد شعب، تعداد اشتغال کارکنان، دفترمرکزی و سرپرستی‌ها، شعب استان تهران و سایر استان‌ها، مناطق آزاد و شعب خارج از کشور اعلام خواهد شد.
همچنین واحد پولی ریالی و ارزی مورد استفاده در فعالیت‌های بانک باید مشخص شود. مفروضات، تخمین‌ها و قضاوت‌های حسابداری، اندازه‌گیری و بهای تمام شده، باید در رویه حسابداری مورد توجه باشد. در بخش سرمایه‌گذاری‌ها، نحوه ارزیابی سرمایه‌گذاری بلندمدت، سرمایه‌گذاری جاری، کوتاه‌مدت و ارزشیابی و بهای تمام شده مورد توجه قرار می‌گیرد. به نحوه شناسایی درآمد بانک، شرکت‌های فرعی و وابسته، شرکت‌های زیرمجموعه، سرمایه‌گذاری بلندمدت و جاری نیز تاکید شده است.
دارایی‌های ثابت مشهود، تجدید ارزیابی ارزش دارایی‌ها، بهای تمام شده، عمر مفید، استهلاک، و ماده151 قانون مالیات‌های مستقیم و روش استهلاک نیز باید مشخص شود.
دارایی‌های نامشهود نیز شامل شناسایی درآمد تسهیلات اعطایی، کارمزد، وجه التزام و... است.
مطالبات بانک‌ها شامل جاری، سررسید گذشته، معوق و مشکوک الوصول نیز باید به صورت تفکیک شده اعلام شود. کارمزد‌ها نیز کارمزد ضمانتنامه‌ها، خدمات بانکی و تسهیلات قرض‌الحسنه است.
همچنین مبنای تعیین سهم سپرده‌گذاران از درآمد مشاع باید مشخص شود.
طبقه‌بندی تسهیلات اعطایی نیز شامل جاری تا 2ماه از سررسید، سررسید گذشته بین 2 تا 6 ماه تاخیر، معوق بین 6 تا 18ماه تاخیر، مشکوک‌الوصول با بیش از 18ماه تاخیر از سررسید یا قطع پرداخت است.
بانک برای مطالبات مشکوک‌الوصول بالای 18ماه تاخیر باید ذخیره در نظر بگیرد. ذخیره عمومی شامل 1.5درصد مانده کل تسهیلات در پایان هر سال است و ذخیره اختصاصی نیز برای برخی تسهیلات باید متناسب با ارزش روز وثایق و اعمال ضرایب برای سررسید گذشته 10درصد، برای معوق 20درصد و برای مشکوک‌الوصول بین 50 تا 100درصد در نظر گرفته شود.
همچنین بانک و موسسه اعتباری باید ذخیره مزایای پایان خدمت کارکنان و تعهدات مزایای بازنشستگی کارکنان را نیز منظور کند. در بخش تسعیر ارز، حساب‌های داخل کشور و عملیات خارجی باید گزارش شود و سهام خزانه نیز اعلام خواهد شد.

ریسک‌های بانک
در بخش تشریح ریسک‌های بانک نیز ریسک اعتباری، ریسک نقدینگی، ریسک بازار و ریسک عملیاتی باید اطلاع‌رسانی شود. تحلیل کیفیت اعتباری و تسهیلات اعطایی به بانک‌ها، مشتریان و ضمانت‌ها و اعتبارات اسنادی هم باید گزارش شود.
همچنین اوراق دولتی و اسناد خزانه، اوراق شرکت‌های دولتی و شرکت‌های غیردولتی باید تحلیل کیفیت اعتباری شود.

وثایق
وثایق اصلی بانک شامل وثایق نقد، اوراق مشارکت و صکوک، اوراق سهام سریع‌المعامله، غیر‌بورسی، سپرده، املاک و مستغلات، کارخانه و تجهیزات، ضمانتنامه‌ها، چک، سفته، قرارداد لازم‌الاجراست. تسهیلات اعطایی به مشتریان حقوقی نیز شامل نقد، اوراق مشارکت و صکوک، اوراق سهام سریع‌المعامله، غیربورسی، سپرده، املاک و مستغلات، کارخانه و تجهیزات، ضمانتنامه‌ها، چک، سفته، قرارداد لازم‌الاجرا خواهد بود.

طبقه‌بندی تسهیلات
تسهیلات اعطایی به بانک‌ها، مشتریان حقیقی و حقوقی، باید به تسهیلات خرد، متوسط، زیاد و خیلی زیاد طبقه شده و مشخص شود که مثلا50‌درصد تسهیلات اعطایی شامل چه مبلغی بوده و بین 51 تا 70، 71 تا 90، 91 تا 100 و... چه مبالغی را در سال جاری و سال قبل شامل شده است. همچنین باید مشخص شود که به چه میزان تسهیلات به صنعت، مسکن، بازرگانی، خدمات، کشاورزی، بانک‌ها و... پرداخت شده است و چه میزان به داخل کشور و چه میزان به خارج کشور تسهیلات پرداخت شده است. در هر بخش چه میزان تسهیلات، چه میزان سرمایه‌گذاری و چه میزان تعهدات ضمانتنامه و اعتبارات اسنادی بوده است. همچنین چه میزان از تسهیلات و سرمایه‌گذاری‌ها و تعهدات ضمانتنامه و اعتبارات اسنادی در بخش صنعت خودرو، صنایع معدنی، پتروشمی، غذا و دارو، انرژی، پیمانکاری، مخابرات و رایانه، واسطه‌گری مالی و... بوده است.

عقود مشارکتی و مبادله‌ای
همچنین براساس مشتریان حقیقی و حقوقی باید مشخص شود که چه میزان از تسهیلات با نرخ عقود مبادله‌یی و چه میزان براساس عقود مشارکتی در طول سال پرداخت شده و مانده آن در پایان سال چقدر بوده است.

مدیریت تسهیلات غیرجاری
در گزارش مالی بانک‌ها و موسسات اعتباری باید به موضوع تسهیلات غیرجاری یا مطالبات معوق توجه شود. مانده تسهیلات غیرجاری، در ابتدا و انتهای سال، وصول مطالبات به‌صورت نقدی، تملیک دارایی، تسویه، تسهیلات جدید و استمهال، ‌سوخت شده، انتقال دین، جرایم و وجه التزام و... باید در سال جاری و سال قبل مشخص و مقایسه شود که فعالیت بانک در سال جاری چقدر بوده است. همچنین باید مشخص شود که چه میزان از تسهیلات غیرجاری مربوط به بخش‌های صنعت، مسکن، بازرگانی، خدمات، کشاورزی، بانک‌ها و... است و میزان و درصد سهم هر بخش باید اعلام شود. مانده دارایی‌های تملیکی شامل منقول، مسکونی، اداری، کارخانه و تجهیزات، سرمایه‌گذاری، اوراق بدهی و... نیز باید اعلام شود.

پوشش ریسک اعتباری
بانک باید میزان سرمایه لازم جهت پوشش ریسک اعتباری خود را براساس مطالبات غیرجاری و جاری و ذخیره لازم برای پوشش آنها اعلام کند.
دارایی‌ها و تعهدات بانک، ضریب ریسک، میزان ریسک و سرمایه اختصاص یافته به آن نیز باید مشخص شود و مطالبات از سایر بانک‌ها، اوراق مشارکت غیردولتی، سرمایه‌گذاری در سهام، حساب‌های دریافتنی، تسهیلات اجاره به شرط تملیک و مسکن، تسهیلات اعطایی و مطالبات و تضمین‌ها و تعهدات لازم برای تضمین اوراق مشارکت بخش غیردولتی با ضریب 50درصد، ضمانتنامه‌های صادر شده با ضریب 20درصد و اعتبارات اسنادی با ضریب 20درصد، اطلاع‌رسانی شود.

ریسک نقدینگی
ریسک نقدینگی نیز یکی از موارد اساسی در گزارش بانک‌هاست و براین اساس، ذخایر نقدینگی، مانده نزد بانک مرکزی، سایر بانک‌ها و اوراق منتشر شده توسط دولت و... باید اعلام شود.
ازسوی دیگر لازم است که نسبت‌های نقدینگی طی دوره، پایان دوره و حداکثر و حداقل آن طی دوره مالی شامل دارایی نقد و معادل نقد به کل دارایی‌ها، بررسی و اعلام شود.

دارایی‌ها و بدهی‌ها
دارایی‌های بانک شامل نقد، مطالبات از بانک‌ها و دولت و شرکت‌های دولتی، تسهیلات و مطالبات از اشخاص غیردولتی، سرمایه‌گذاری در سهام و اوراق بهادار، مطالبات از شرکت‌های فرعی و وابسته به بانک، حساب‌های دریافتنی، دارایی ثابت، دارایی نامشهود، سپرده قانونی و سایر دارایی‌هاست.
بدهی‌ها نیز شامل بدهی به بانک‌ها، سپرده مشتریان، سود سهام پرداختنی، اوراق بدهی، ذخیره مالیات عملکرد، سایر بدهی‌ها، ذخیره مزایای کارکنان بازنشسته و پایان خدمت کارکنان، سپرده‌های سرمایه‌گذاری مدت‌دار، و سود پرداختنی به سپرده‌های سرمایه‌گذاری مدت‌دار است. همچنین باید حقوق صاحبان سهام و شکاف انباشته و نسبت شکاف به سرمایه پایه نیز اعلام شود. سررسید بدهی‌ها باید شامل مبلغ دفتری، کمتر از یک ماه، بین یک تا 3 ماه، بین 3 ماه تا یک‌سال، بین یک تا 5سال، بالاتر از 5سال و بدون سررسید مشخص تفکیک شود. به کل سپرده‌ها و خالص دارایی نقد به کل سپرده‌ها، تسهیلات به کل سپرده‌ها، تسهیلات به سپرده‌های بلندمدت و سپرده‌های فرار کرده به کل سپرده‌ها اعلام شود تا میزان ریسک نقدینگی بانک مشخص شود.

ریسک‌های مختلف
برای تحلیل ریسک نرخ ارز، ریسک نقدینگی، ریسک اعتباری، ریسک بازار، ریسک عملیاتی، ریسک سرمایه‌گذاری و... بانک‌ها باید گزارش‌های مختلفی را اعلام و براساس ضریب ریسک، بدهی‌ها و دارایی‌ها و تعهدات خود را براساس ریسک موجود، تعدیل کنند.

تحلیل ارزش نرخ ارز و ریسک آن
مواردی که برای دارایی‌ها و بدهی‌های بانک باید در گزارش‌ها اعلام شود، لازم است که در‌مورد نرخ ارز و دارایی ارزی و بدهی ارزی شامل دلار، یورو، پوند، درهم و... به تفکیک اعلام شود و تعهدات ضمانتنامه‌های صادره، صندوق توسعه ملی، اعتبارات اسنادی و تحلیل ارزش در معرض خطر نرخ ارز نیز بررسی و اعلام شود. بانک علاوه بر ارزش در معرض خطر نرخ ارز، باید تحلیل شکاف بین دارایی‌ها و بدهی‌های حساس خود به نرخ سود را در مقاطع مختلف یک ماه تا بالاتر از 5سال بررسی کند.

کفایت سرمایه و نسبت اهرمی
بانک‌ها در یادداشت توضیحی صورت‌های مالی منتهی به پایان سال موردنظر، باید موضوعات نسبت کفایت سرمایه، نسبت اهرمی و حقوق صاحبان سهام، اقلام عمده دارایی‌ها، بدهی‌ها و درآمدها، بخش‌های مختلف عملیاتی و ریسک‌های مطرح را گزارش کنند.

محسن شمشیری/تعادل