منتظر سقوط شدید قیمت ارز نباشید

پایگاه خبری تحلیلی فولاد (ایفنا)- مدتی است نرخ ارز در بازار آزاد افزایش مجددی داشته است. این موضوع این سوال را برای بسیاری از فعالان بازار ایجاد کرده است که دلیل این افزایش نرخ ارز چیست؟ آیا این نوسانات ادامه خواهد داشت؟

نرخ واقعی ارز در هر کشوری از شاخص های اساسی و بنیادی در تعیین درجه رقابت بین المللی و تبیین شرایط داخلی حاکم بر اقتصاد آن کشور به شمار می رود وآشفتگی و نوسان در عملکرد این شاخص از یکسو مبین عدم تعادل در اقتصاد است و از سوی دیگر دلیل بی ثباتی بیشتر محسوب می شود. در واقع نرخ ارز قیمت نسبی پول خارجی به پول داخلی است که به عنوان یکی از عوامل کلان اقتصادی، همواره مورد توجه جامعه اقتصادی و مالی بوده است. در واقع این نرخ بیانگر شرایط اقتصادی کشور است و عاملی برای مقایسه اقتصاد ملی با اقتصاد سایر ملل به شمار می رود. در این راستا اقتصاد ایرانی برای ارزیابی نوسانات فعلی بازار ارز گفتگویی با دکتر جمشید پژویان اقتصاددان و استاد دانشگاه ترتیب داده است.

 در ابتدا بفرمایید نظر شما در خصوص بازار فعلی ارز چیست؟

به طور کلی پس از کاهش صادرات کشور به دلیل تحریم و سپس بدتر از آن کاهش قیمت نفت و رکود در این بازار درآمدهای نفتی و دلاری کاهش یافت ، این کاهش بدین معنا است که بانک مرکزی در سمت عرضه به اندازه لازم برای کنترل تقاضا و قیمت، دلار ندارد از طرف دیگر سمت تقاضا هم بی اثر نیست، زیرا مردم به دلیل رکود و یا صحبت هایی که در مورد تغییر نرخ سود سپرده در جامعه می شود به سمت راهی می روند تا دارایی  مطمئن تری را برای خود حفظ کنند که این راه می تواند ارز باشد، همچنین باتوجه به اینکه انتظار افزایش درآمدهای ارزی و کاهش قیمت دلار را ندارند اما گاهی هم دولت ها که با کسری بودجه مواجه می شوند و می خواهند این کسری بودجه را از طرق مختلف مثل فروش دلار های حاصل از درآمدهای نفتی جبران کنند، برای مدتی عرضه دلار در بازار را کاهش می دهند تا قیمت تمام شده افزایش یابد و آنها بتوانند با قیمت بالاتری ارزها را بفروشند. البته تأکید می کنم این را یک نوع سیاست گذاری است که ممکن است در هر دوره ای انجام شود و این بدین معنا نیست که الان هم این سیاست صورت گرفته است.

 نوسانات نرخ ارز را چگونه ارزیابی میکنید؟ آیا باتوجه به افزایش تقاضایی که در بازار وجود دارد به کارگیری این سیاست طبیعی است؟

بله به هر حال بانک مرکزی نمی تواند مانند گذشته که درآمدهای ۱۰۰ میلیاردی داشتیم ارز را برای کنترل بازار سرازیر کند. نوسانات نرخ ارز یا همان شوک های مثبت یا منفی نرخ ارز بر تقاضا و عرضه کل اقتصاد موثراند. شوک های مثبت نرخ ارز یعنی همان گران شدن ارز (شرایطی که در حال حاضر در اقتصاد ایران حاکم است) موجب گران شدن کالاهای وارداتی و ارزان شدن کالاهای صادراتی می شود و در نتیجه افزایش تقاضا برای کالاهای داخلی ایجاد خواهد شد. نوسانات غیرعادی نرخ ارز باعث کاهش قدرت خرید می شود. زیرا بالا رفتن نرخ ارز افزایش قیمت کالاهای وارداتی را در پی دارد و این تورم ایجاد شده می تواند به صورت یک رابطه علل و معلولی به افزایش مجدد نرخ ارز منجر شود. نوسانات شدید نرخ ارز منجر می شود که صادرکنندگان با توجه به میزان ریسک پذیری، یا دست از فعالیت بردارند یا اینکه به ازای ریسک بیشتر، طلب سود بیشتر نمایند و چون کشورمان قدرت تعیین قیمت های جهانی را ندارد، افزایش سود درخواستی صادرکنندگان و واردکنندگان از طریق فروش گران تر به خریداران جبران می شود و در نتیجه چیزی جز افزایش قیمت و تورم نخواهد بود. بنابراین نوسانات نرخ ارز باعث کاهش تولید داخلی و افزایش تورم می شود.

 در چنین شرایطی آیا واقعا دولت نمیتواند بازار را کنترل کرد؟

بازار ارز تابعی از عرضه و تقاضا است و به عنوان یک دارایی، متاثر از وضعیت بازار سایر دارایی ها است و طبیعی است که شما با توجه به یک حجم مشخص نقدینگی وقتی که در بازار مسکن رکود دارید و نقدینگی ها از این بازار خارج می شود یا زمانی که کاهش قیمت جهانی طلا را داریم و افراد نیز سعی می کنند نقدینگی خود را به سمت بازارهایی ببرند تا قدرت نقدشوندگی و خریدشان را حفظ کنند و از همه مهمتر ابهاماتی که از شرایط آینده وجود دارد سیاست هایی که برای خروج از رکود به کار بگیرند. البته بانک مرکزی قدرت مانور زیادی ندارد زیرا ارز به میزان کافی ندارد که بازار تزریق کند.

آیا سیات های درست برای کنترل بازار ارز وجود داشته است ؟

در طی سال هایی که درآمدهای بالای نفتی داشتیم نتوانستیم ذخیره ای را برای این روزها که درآمدها کاهش یافته جمع کنیم. هر وقت درآمدهای ارزی داریم بلافاصله مصرف می کنیم و وقتی به مشکل بر می خوریم به دنبال راه چاره هستیم، نوسانات تا زمانی که زیرساخت های لازم وجود ندارد کنترل و درمان نمی شود، باید با مدیریت شرایط به فکر روزهای سخت باشیم امروز و در شرایط فعلی بانک مرکزی ارزی را که می گیرد بر اساس ضرورت ها تقسیم می کند بنابراین ارز اضافی ندارد که برای کاهش قیمت به بازار تزریق کند.

 مهمترین مولفه های تأثیر گذار بر نرخ ارز چیست؟

در اقتصاد ایران بزرگترین، مهمترین و اصلی ترین عرضه کننده گان و متقاضیان ارز، دولت ها هستند و آن بخشی که در خارج از دولت در بازار آزاد مبادله می شود بخش اندک و کوچکی نسبت به آن منابع ارزی که در اختیار بانک مرکزی قرار دارد است که مورد نیاز واردات دولت می باشد و آنچه که دولت مجوز می دهد بخش اصلی است در نتیجه کنترل کننده مهم و اصلی در اینجا بانک مرکزی خواهد بود زیرا بانک مرکزی است که می تواند با سرریز کردن و یا در اختیار گذاشتن ارز کافی و زیادتر بازار ارز را در حدی کنترل کند یا حتی تحت فشار قرار دهد که در نتیجه بهای ارز های خارجی افزایش و قیمت ریال کاهش یابد. وجود کسری بودجه قدرت و اختیارات دولت را کم نمی کند بلکه دولت را تحت فشار قرار می دهد یعنی مانند مواردی که در گذشته فراوان هم بوده ممکن است دولت تحت فشار کسری بودجه بخواهد ارز را در بازار بفروشد و به ریال تبدیل کند یا برای جبران کسری بودجه ازر را به صورتی تحت فشار قرار دهد که نرخ آن بالا رود تا در نتیجه بتواند ازر را گرانتر بفروشد و منابع بیشتری را برای تامین کسری بودجه پیدا کند که این کار در گذشته بارها و بارها توسط دولت ها تکرار شده است، البته بنده نمیتوانم بگویم الان این کار صورت گرفته زیرا این موارد جزء تصمیمات داخلی دولت است، اما چیزی که مسلم است در هر شرایطی به دلیل  سلطه کاملی که دولت از نظر عرضه و تقاضا در بازار ارز دارد بدون شک کنترل این بازار را در اختیار دارد.

 دولت اعلام کرده که این افزایش ها طبیعی است نظر شما در این خصوص چیست؟

بله درست است زیرا ما در دورانی هستیم که مساله تفاهم و رفع تحریم ها انتظاراتی را ایجاد می کند البته کاری ندارم که این انتظارات بی مورد است و نباید فکر کرد که رفع تحریم ها نقش عمده ای در کوتاه مدت در خصوص ارز دارد ممکن است که بخشی از ارزهایی که محدود شده بودند آزاد شود اما آنها قطعا باید برای رفع و جبران کسری بودجه دولت استفاده شود و نه اینکه وارد بازار آزاد شود.

پس انتظار اینکه با رفع تحریم ها یکباره قیمت دلار کاهش می یابد بی مورد است، باتوجه به رکود بازار نفتی و کاهش قیمت نفت نباید انتظار تغییر سریع داشته باشیم، حتی افزایش صادرات ما هم منوط بر این است که ما بتوانیم بازارهایی را که در شرایط رکودی از دست داده ایم بدست بیاوریم. که این هم کار ساده ای نخواهد بود در نتیجه اگر قرار باشد در آینده قیمت ارز کاهشی پیدا کند نباید تصور کرد که یک نوع کاهش جهشی خواهد بود هرگز اینگونه نخواهد شد.

شکاف موجود بین قیمت دولتی و آزاد نرخ ارز ممکن است شرایط را برای فساد و رانت مهیا کند با توجه به این موارد آیا شرایط برای تک نرخی شدن ارز فراهم است؟

بدون شک هر جایی که بین نرخ ارز رسمی و نرخ مبادله ای در بازار فاصله بیفتد و هرچه این فاصله بیشتر شود رانت و فساد نیز بیشتر خواهد شد در این موارد من تاکید می کنم که سیاست بانک مرکزی باید به سمتی روند که فاصله به وجود آمده را برای جلوگیری از رانت و فساد کم کند،  اما واقعیت اقتصاد این است که به دلیل بحران موجود در بازار نفتی درآمدهای قبلی که در چند سال گذشته داشتیم نخواهیم داشت و نکته دیگر این است که باید دوراندیشی کنیم، زیرا بازار نفت هم در آینده نخواهد توانست به رونق قبل بازگردد و آنچه که بانک مرکزی در این شرایط به خوبی تنظیم می کند این است که به صورتی بازار را نظارت می کند که از این فاصل دور شود و نگذارد رانت ها به وجود بیاید تا بادرآمدهایی که وجود دارد نظام ارزی را تحت الشعاع قرار دهد و بر اساس ضروریت هایی که ایجاب می کند ارز را تخصیص دهد.

منبع: بنکر