پایگاه خبری تحلیلی
فولاد (ایفنا)- دولت یازدهم
چندی پیش بعد از شکست بسته‌ی خروج از رکود نخست خود که حدود یک سال پیش آن را
نوشته بود، بسته‌ی دیگری نوشت تا این‌بار از راه دیگری اقتصاد ایران را از رکود
خارج کند. آیا می‌تواند؟ این سؤالی است که این روزها برای بسیاری از رسانه‌ها مطرح
است
آیا بسته‌ی
جدید خروج از رکود دولت یازدهم می‌تواند اقتصاد ایران را از رکودی که چند سال است
گرفتار آن است، خارج کند؟ دکتر عباسعلی ابونوری اقتصاددان و عضو هیئت‌علمی
دانشگاه در گفت‌وگوی تفصیلی با برهان می‌گوید: بر این اساس وقتی که ما بخواهیم
هر طرحی را درباره‌ی رکود برنامه‌ریزی کنیم، حداقل باید یک برنامه‌ی پنج‌ساله برای
سرمایه‌گذاری‌هایی که بتوانند اشتغال ایجاد کنند و باعث رونق تولید شوند، داشته
باشیم. لذا باید حداقل پنج سال زمان داشته باشیم تا بخواهیم یک بسته‌ی ضد رکود را
ارزیابی و اجرا کنیم و بعد از پنج سال، محصول آن را ببینیم. دکتر ابونوری که مدتی
رئیس دانشکده‌ی اقتصاد تهران مرکز بوده، در گفت‌وگو با برهان بر این باور است کار
به‌معنی واقعی دست کاردان نیست و ممکن است این‌ها فقط به‌خاطر اینکه نشان دهند
دارند برای رکود کاری می‌کنند، اقداماتی انجام دهند که نه‌تنها فایده‌ای نداشته
باشد، بلکه اقتصاد ایران را گرفتار تبعات جدیدی نیز کند. گفت‌وگوی برهان با دکتر
عباسعلی ابونوری، اقتصاددان و عضو هیئت‌علمی دانشگاه را بخوانید.
دولت یازدهم به‌تازگی
بسته‌ای را طراحی کرده که مدعی است با اجرای این بسته می‌تواند اقتصاد را از رکود
خارج کند. تحلیل و ارزیابی شما از بسته دولت چیست؟
مطمئناً بحث
رکود یک جریان بلندمدت است که علاوه بر شکل‌گیری در بلندمدت در بلندمدت نیز از بین
می‌رود. یعنی این‌طور نیست که ما بخواهیم و بتوانیم با ارائه طرح یا بسته‌ای در
کوتاه‌مدت یک اقداماتی را انجام داده و رکود را به رونق تبدیل کرده و در نهایت
بتوانیم بلافاصله برای یک دولت چهارساله یا 8 ساله نتایج حاصل را ببینیم. لذا ما
معمولاً مسئله رکود را در برنامه‌های عمرانی و نه در برنامه‌های بودجه‌ای بررسی می‌کنیم.
یعنی شاید ما با ابزار بودجه نتوانیم به‌طور نسبی بر مسئله رکود یا کاهش نرخ
بیکاری فائق بیاییم.
بر این
اساس وقتی که ما بخواهیم هر طرحی را درباره رکود برنامه‌ریزی کنیم حداقل باید یک
برنامه 5 ساله برای سرمایه‌گذاری‌هایی که بتوانند اشتغال ایجاد کرده و باعث رونق
تولید شود داشته باشیم. لذا باید حداقل 5 سال زمان داشته باشیم تا بخواهیم یک بسته
ضد رکود را ارزیابی و اجرا کرده و بعد از 5 سال محصول آن را ببینیم.
این
موضوع درست مانند نهال سیبی است که شما اگر امروز آن را بکارید در 5 سال آینده به
بار نشسته و شما می‌توانید از محصولات آن استفاده کنید نه اینکه انتظار داشته
باشیم اجرای این بسته سیاستی بلافاصله ما را از مخمصه رکودی خارج بکند. براساس
همین روال، موضوع رکودی که در این سال‌ها ایجاد شده و به‌خصوص در بخش مسکن به‌طور
ساختاری ریشه دوانده است این‌طور نیست که ما بتوانیم با وام مسکن یا مواردی از این
قبیل بازار مسکن را رونق بخشیده یا بتوانیم بدون افزایش قیمت رونقی را در این
بازار به وجود بیاوریم. در سایر بخش‌های تولیدی نیز، تقریباً همین‌طور است یعنی
اگر فکر کنیم در موضوع صادرات و واردات با سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی می‌توانیم از
مخمصه رکودی خارج شویم درست نیست چراکه اگر سرمایه‌گذاران خارجی در بخش‌های
زیربنایی کشور سرمایه‌گذاری کنند ما نباید در کوتاه‌مدت انتظار داشته باشیم که حتی
ورود این سرمایه‌گذاران و تکنولوژی‌های خارجی بلافاصله باعث خروج کشور از حالت
رکود خواهد شد.
البته وقتی
سرمایه‌گذاری‌های مستقیم خارجی وارد شده و شکل می‌گیرد به‌طور مسلم انگیزه افزایش
تولید و خروج از رکود به وجود می‌آید ولی عملاً ممکن است ما انتظار نداشته باشیم
که حتی سرمایه‌گذاری‌های مستقیم خارجی هم به‌اصطلاح باعث رونق کسب‌وکار شود. در
روزهای گذشته رئیس مجلس و معاون اول رئیس‌جمهور دلایل عدم ورود و فعالیت بخش خصوصی
را مطرح کردند و این سؤال را پرسیده بودند که چرا سرمایه‌گذاران بخش خصوصی برای
سرمایه‌گذاری اقدام نمی‌کنند. مطمئناً ما در اقتصاد به‌خصوص در شهر تهران معتقدیم
بیشتر نقدینگی موجود در اختیار افراد خاصی است که انگیزه سرمایه‌گذاری برای این
بخش ندارند و مطمئناً اگر ما بگوییم که نقدینگی باید به هر شکلی در اختیار جامعه
قرار بگیرد این نقدینگی وارد تولید نشده و به بازارهایی چون سکه و ارز خواهد رفت و
آنجا نیز با نوسان گیری‌هایی که وجود دارد کسانی که می‌خواهند در این بخش سرمایه‌گذاری
کنند نوسان گیری کرده و این‌طور نیست که مثلاً قیمت سکه یا دلار افزایش آن‌چنانی
داشته باشد. در نهایت هم ما تصور می‌کنیم با افزایش قیمت سکه بازار ارز و سکه حال
تحلیلی پیدا می‌کنند پس بنابراین ما به این شکل، نمی‌توانیم انتظار رونق را با هر
ابزار و بسته‌ای داشته باشیم. تصور نمی‌کنم که دولت نیز بتواند در کوتاه‌مدت ما را
از مخمصه رکودی موجود خارج کند.
کار
به معنی واقعی دست کاردان نیست و ممکن است این‌ها فقط به خاطر اینکه نشان دهند
دارند برای رکود کاری می‌کنند اقداماتی انجام دهند که نه‌تنها فایده‌ای نداشته
باشد بلکه اقتصاد ایران را گرفتار تبعات جدیدی نیز کند وگرنه کدام سرمایه‌گذاری؟
آقای دکتر!
شواهد و علائم نشان می‌دهد از زمانی که دولت یازدهم روی کار آمده و برای خروج از
رکود تلاش کرده است، تمام تلاش‌ها بی‌نتیجه مانده و کشور نه‌تنها از رکود خارج
نشده بلکه در باتلاق رکود فروتر رفته است. شما چنین نظری را قبول دارید؟ چرا این‌گونه
شده؟
ما معمولاً می‌گوییم
تقاضا یک موضوع کوتاه‌مدت است و می‌تواند در کوتاه‌مدت تحریک یابد اما عرضه یک
پدیده کوتاه‌مدت نیست بلکه یک پدیده بلندمدت است. لذا به نظرم رکود موجود تا پایان
سال 94 نه‌تنها کاهش نیافته بلکه به نظر من افزایش نیز خواهد داشت. یعنی در ابتدا
باید مشخص شود چه سرمایه‌گذاری‌هایی در کشور انجام شده است تا بر اساس آن بتوانیم
ایجاد اشتغال کرده یا نرخ بیکاری را کاهش دهیم.
واقعاً کسانی
که مدعی هستند ما از مخمصه رکود عبور کردیم به این سؤال پاسخ دهند که نماد سرمایه‌گذاری‌های
صورت گرفته در چه بخش‌هایی انجام گرفته است که ادعای خروج از رکود را دارند. از
وقتی که قیمت نفت کاهش پیدا کرده است درآمدهای نفتی دولت با افت شدیدی مواجه بوده
و از درآمدهای 80 میلیارد دلاری فروش نفت در گذشته به 20 تا 30 میلیارد دلار در
سال رسیده است. خودبه‌خود وقتی که این میزان کاهش در درآمدهای نفتی دولت رخ دهد
مطمئناً از انگیزه سرمایه‌گذاری بخش خصوصی کاسته شده و دولت اولین کسی است که می‌تواند
به‌طور نسبی بازار هر بخشی را که بخواهد رونق دهد. منتهی ما نباید انتظار داشته باشیم
که دولت بتواند در طول دو سال ما را از این مخمصه رکودی خارج کند. اگرچه تورم
پدیده نسبتاً کوتاه‌مدتی بوده و شاید نماد کاهش تورم قابل احساس باشد که حتی آن‌هم
بستگی به این دارد که کاهش تورم به کدام بخش مربوط است اما خروج از رکود در آینده‌ای
نزدیک اتفاق نخواهد افتاد.
به نظرتان دولت
می‌تواند دو طرح ده‌میلیونی خرید کالای ایرانی و 25 میلیونی خودرو را به سرانجام
می‌رسد.
شما اگر همین
بازار وام خودرو را در نظر بگیرید همه انتظار داشتند که دولت بر اساس وعده خود
بتواند 6 ماه به این کار ادامه دهد اما در نهایت نتوانستند بیشتر از چند روز این
کار را ادامه دهند. پس بنابراین کار به معنی واقعی دست کاردان نیست و ممکن است این‌ها
فقط به خاطر اینکه نشان دهند دارند برای رکود کاری می‌کنند اقداماتی انجام دهند که
نه‌تنها فایده‌ای نداشته باشد بلکه اقتصاد ایران را گرفتار تبعات جدیدی نیز کند
وگرنه کدام سرمایه‌گذاری؟ هیچ سرمایه‌گذاری در این مدت اتفاق نیفتاده است. البته
ارائه این بسته یا بسته‌های مشابه ایرادی ندارند اما باید بدانیم خروج از رکود
بلافاصله و در مدت یکی دو سال آینده امکان‌پذیر نبوده و نمی‌توانیم تا پایان سال
94 از حالت رکودی خارج شویم. ضمن اینکه باید بدانیم این بسته یک بسته سیاستی بوده
و ورد و جادو نیست تا با خواندن آن مشکلات رکود کشور یک‌شبه یا چندماهه حل شود..
بنابراین اگر هم واقعاً بخواهیم نماد این بسته را تعیین کنیم برای مشاهده نتیجه و
محصول اجرای این بسته باید حداقل 5 سال منتظر بمانیم. لذا هر چه قدر هم که این
بسته معتبر و کارشناسی باشد باز، من تصور نمی‌کنم که بتوانیم در کوتاه‌مدت از رکود
خارج شویم.
کاهش نرخ ذخیره
قانونی یکی از روش‌هایی است که قرار است
شما اگر با هر
روش و به هر شکلی نقدینگی را بدون ورود تکنولوژی‌های جدید تزریق کنید کارایی واقعی
نخواهند داشت. حالا شما برای افزایش نقدینگی یا نرخ ذخیره قانونی را کاهش داده یا
پول بیشتری چاپ کنید. من تصور نمی‌کنم تا زمانی که تکنولوژی تولید در کشور بهبود
پیدا نکند بتوانیم از این مخمصه خارج شویم. لذا همان‌طور که دیدیم این اقدامات
دولت حتی موضوع کاهش نرخ بهره بانکی که دولت قصد انجام آن را دارد نتوانست هیچ
تحولی در بازار سرمایه ایجاد کند. در گذشته حتی وقتی شایعه چنین موضوعی بدون اعلام
رسمی دولت هم مطرح می‌شد در بازار سرمایه تغییراتی ایجاد می‌کرد. اما دیدیم که حتی
این اقدام نیز نتوانست تغییری در بازار سرمایه ایجاد کند.
بنابراین
اگر هم واقعاً بخواهیم نماد این بسته را تعیین کنیم برای مشاهده نتیجه و محصول
اجرای این بسته باید حداقل 5 سال منتظر بمانیم. لذا هر چه قدر هم که این بسته
معتبر و کارشناسی باشد باز، من تصور نمی‌کنم که بتوانیم در کوتاه‌مدت از رکود خارج
شویم.
برخی از
کارشناسان معتقدند بسته خروج از رکود دولت ترمز است. تحلیل شما از تبعات اجرای
بسته دولت چیست؟
همان‌طور که می‌دانید
منحنی فیلیپس در ایران به معنای واقعی کارایی ندارد یعنی نرخ تورم و نرخ رکود
رابطه معناداری با یکدیگر ندارند یعنی این موضوع که اگر ما بخواهیم تورم را کاهش
دهیم رکود افزایش خواهد یافت در اقتصاد ایران صدق نمی‌کند. معمولاً چنین انتظاری
نیز بین کارشناسان اقتصادی وجود ندارد که اگر دولت بخواهد اقتصاد را از شرایط
رکودی خارج کند ما از تورم مبرا می‌شویم یا نه؟ به همین دلیل هم ما نمی‌توانیم پیش‌بینی
کنیم که خروج اقتصاد از رکود حتماً باعث افزایش نقدینگی و تورم می‌شود.
البته باید
اذعان کرد احتمالاً این اتفاق خواهد افتاد چون تورم یک پدیده کوتاه‌مدت است ولی
اینکه بخواهیم با چنین کاری رکود را کاهش دهیم من تصور نمی‌کنم چنین اتفاقی امکان‌پذیر
باشد. نقدینگی افزایش یافته و ما باید انتظار افزایش تورم را هم داشته باشیم. یعنی
با اعمال این سیاست‌ها افزایش تورم در پایان سال 94 خود را نشان خواهد داد اما
خروج از رکود خودش را به معنای واقعی نشان نخواهد داد. چراکه رکود به‌صورت خزنده‌تر
عمل می‌کند. متأسفانه الآن در دوران پساتحریم مسئله مطروحه این است که حتی اگر
ورود سرمایه‌گذاران خارجی هم در کشور ما انجام پذیرد ما نباید انتظار داشته باشیم
که بازار کسب‌وکار بلافاصله در ایران رونق پیدا کند. لذا من مجدداً تأکید می‌کنم
خروج از رکود نه در 4 ماه آینده که در سال آینده نیز امکان‌پذیر نیست. بنابراین
باید پرسید با این بسته در چند سال آینده می‌توانیم از حالت رکودی خارج شویم. که
تصور من این است که اگر در دوره بعدی انتخابات ریاست جمهوری، مجدداً آقای روحانی
انتخاب شوند. من بعید می‌دانم آن‌طور که عموم مردم تصور می‌کنند بتوانیم از مخمصه
رکودی موجود خارج شویم.
به نظرتان
ابزار و شرط موفقیت دولت یازدهم در بسته خروج از رکود چیست؟
به نظرم الآن
شرایط طوری است که نمی‌شود و نمی‌توان با ابزارهای سیاسی بازی کرده و مسائل
اقتصادی را به حالت پویا نگه داریم. اگر دولت بخواهد موفق عمل کند باید به‌شدت نرخ
ارز را افزایش دهد یعنی یکی از ابزارها افزایش نرخ ارز است. یعنی اگر نرخ ارز به 5
هزار تومان افزایش یابد این احتمال وجود دارد که یک بازگشایی در اقتصاد ما اتفاق
بیفتد. چراکه با افزایش نرخ ارز دولت و صادرکنندگان به هر شکل ممکن تلاش می‌کنند
تا حتی جنس‌های بنجل و بی‌کیفیتشان را نیز صادر کنند. یعنی حالت تکاپو و بازاریابی
در اقتصاد ما گسترش یافته و حتی این انتظار وجود دارد که خیلی از افراد و صنایع
تلاش کنند تا صادرات خود را افزایش داده و از این طریق رونق بیشتری در کسب‌وکار
خود ایجاد کنند. شاید اگر دولت چنین شوکی به اقتصاد وارد کند احتمال خروج ما از
این مخمصه وجود داشته باشد که البته این اقدام خطرات خود را داشته و کار بسیار پر
ریسکی است.
آیا دولت قصد
چنین کاری را دارد و یا موافق چنین اقدامی هست؟
این را باید از
دولت سؤال کنید به‌هرحال این کار تنش‌های اجتماعی ایجاد می‌کند. یک‌بار دولت آقای
احمدی‌نژاد می‌خواست این کار را بکند که یک‌دفعه ارز به 3500 تا 4000 تومان رسید.
ولی دیدید که تنش‌های اجتماعی ایجاد شد و باعث شد که مسائل حاشیه‌ای دیگری نیز
ایجاد شود.
به نظر شما
بسته خروج از رکود دولت یازدهم با سیاست‌های اقتصاد مقاومتی که از سوی رهبر انقلاب
ابلاغ شده است چه میزان هم‌پوشانی دارد؟
تحلیل اقتصاد
مقاومتی یک پدیده بلندمدت است، نباید تصور کنیم که وقتی رهبری اقتصاد مقاومتی را
مطرح می‌کنند همه بسیج شده و مسائل اقتصاد مقاومتی را رونق دهند. بلکه اجرای
اقتصاد مقاومتی یک نظم و چهارچوبی دارد و به این شکل نیست که ما بخواهیم با ارائه
طرحی، اقتصاد مقاومتی را اجرا کرده و این موضوع نیز به نتیجه برسد. الآن به‌خصوص
با توجه به شرایط سیاسی جامعه و موضوع انتخابات هر کس حرفی را می‌زند تا دیدگاه‌های
سیاسی‌اش را گسترش و اشاعه دهد و این ایراد کار است. البته ما توقع داشتیم خیلی
بیشتر از این‌ها به اقتصاد مقاومتی از سوی دولت توجه شود که تاکنون نشده است.
*گروه اقتصادی
برهان