پایگاه خبری تحلیلی فولاد (ایفنا)- طبق تازه ترین تحقیقاتی که در این زمینه در اروپا انجام
شد، اکثر افرادی که تمام درآمدشان را به نهادهای مالیاتی اعلام نمی کنند، می
خواهند به این ترتیب به یکی از دوستان یا نزدیکانشان یا کسانی که کار ندارند کمک
کنند یا چون مبلغ مالیاتی که باید بپردازند بالا است می خواهند از زیر آن شانه
خالی کنند.
چرا مردم
و بازرگانان پا به دنیای اقتصاد زیرزمینی و «اقتصاد سیاه» می گذارند و این کار چه
تاثیری بر رشد اقتصاد دارد؟ آیا می توان از کشورهایی که در مبارزه علیه این پدیده
پیروز شده اند، الهام بگیریم؟
اقتصاد
سیاه دقیقا به چه معنی است؟
ایوان
کفاش است و ژولیت، دوست او هم پرستار بچه است. ژولیت گاهی از دختر ایوان نگهداری
می کند و ایوان هم در عوض یک جفت کفش به او می دهد. ایوان گاهی هم کفشهایش را ارزان تر از
مغازه های دیگر در مقابل پول نقد، می فروشد تا مالیات ندهد. ژولیت هم به ازای یک
روز کار در هفته، مزدش را بصورت نقد همان روز می گیرد. این شیوه به کارفرمایان
ژولیت کمک می کند تا هم حقوق او را پایین نگه دارند، هم از پرداخت حق بیمه برای او
بگریزند و همچنین می توانند ژولیت را وادار کنند ساعتهای طولانی کار کند. از طرف
دیگر، با این روش ژولیت مجبور نیست مالیات بپردازد.
کسانی مثل
ایوان و ژولیت به همین سادگی در بازار سیاه نقش دارند. این افراد نه تنها برای
خودشان دردسر درست می کنند بلکه باعث می شوند درآمد دولت کم شود و به تبع آن بر
هزینه ای که دولت می تواند برای آنها خرج کند، تاثیر منفی دارد. این کار در نهایت
آینده خودشان و فرزندانشان را به خطر می اندازد.
در
کشورهای اروپای مرکزی و جنوب و شرق اروپا بازار کار سیاه پررنگ تر از کشورهای غرب
قاره سبز و کشورهای اسکاندیناوی است. از طرف دیگر در کشورهای شمالی اروپا که
مالیات از همه جا بیشتر است، خیلی ها تمایل ندارند تمام درآمدشان را اعلام کنند.
عده زیادی
در کپنهاگ کار روز مزد دارند. بطور سیاه کار می کنند تا پول بیشتری در بیاورند.
دانمارک بعد از یونان، هلند و لتونی چهارمین کشوری است که در آن درصد بالایی از
افراد، کار سیاه دارند. تخمین زده می شود که سالانه در دانمارک به خاطر انجام
معاملات و خدمات در بازار سیاه، بین یک میلیارد و ۵۰۰
میلیون یورو و سه میلیون یورو مالیات وصول نمی شود.
کار سیاه
مثل تقلب در استفاده از سرویس حمل و نقل است. اگر یک نفر بدون بلیط سوال قطار شود،
قطار به راه می افتد اما اگر هیچ کس پول بلیطش را ندهد، چگونه می توان هزینه
قطارهای جدید، تعمیرات راننده قطار را تامین کرد؟
افراد
زیادی هم در اروپا با فعالیت اقتصادی سیاه مخالفند به عقیده آنها استفاده از نیروی
کار ارزان و نبود رقابت عادلانه در جامعه مانع از آن می شود که منابع عمومی صرف
برآورده کردن نیازهای همگانی در شود. فعالیت در اقتصاد سیاه به این معنی است که
شما در موقعیت بسیار آسیب پذیری قرار دارید.
اگر در
اقتصاد سیاه کار کنید از مزایایی مثل حقوق بیکاری، مرخصی استحقاقی، مرخصی زایمان
برخوردار نمی شوید. در نتیجه در حاشیه جامعه هستید و نمی تواند مثل بقیه زندگی
کنید. از سوی دیگر، اغلب کارفرمایان مالیات پرداخت می کنند و اگر برخی از شرکتها
این کار را انجام ندهند، رقابت عادلانه نیست. خیلی از کارفرماها به دنبال این
هستند که هزینه هایشان را کم کنند اما شرکتهایی که در بازار سیاه کار می کنند، نمی
توانند به شکل قانونی وام بگیرند؟
در
دانمارک از هر ۵ نفر، یک نفر سال گذشته بطور سیاه کار کرده
است. فعالیت در اقتصاد سیاه به پدیده ای رایج در اروپا تبدیل
شده است بخصوص اینکه صفهای ورود به بازار رسمی کار هم طولانی تر می شود.
۵۹ درصد دانمارکی ها کسی را می شناسند که
کار سیاه انجام می دهد و بیش از سه چهارم مردم هم بخوبی می دانند این کار تاوان
سنگینی در برخواهد داشت. یعنی ممکن است هم مجبور شوند مالیات بپردازند و هم مبلغی
بعنوان جریمه. اما مقامات دانمارکی تلاش زیادی برای مبارزه با بازار سیاه انجام
داده اند. آیا طرح جدیدی که در اروپا برای مبارزه علیه اقتصاد سیاه ایجاد شده، می
تواند چیزهایی از دانمارک یاد بگیرد؟
مبارزه با
اقتصاد سیاه از ده سال پبش در دانمارک آغاز شده و این مبارزه از ممنوعیت پرداخت
بطور نقدی تا نظارت سخت بر کار شرکتهای تجاری را شامل می شود. طی چند سال، دانمارک
پیشرفت زیادی در این زمینه کرده است. علت این پیشرفت، افزایش آگاهی عمومی در بین
دانمارکی ها نسبت به عواقب این کار است. پس از ۱۰
سال مبارزه، دانمارک توانسته از یک سوم از فعالیتهایی که در اقتصاد سیاه انجام می
شود، بکاهد.
قرار است
در این زمینه راهنمایی هایی در اختیار بقیه کشورهای عضو اتحادیه اروپا قرار دهد.
به این ترتیب، مدل دانمارک در طرح اروپایی مبارزه علیه اقتصاد سیاه بکار گرفته شده
است. در این طرح، بازرسان کار، ماموران مالیاتی و نمایندگانی از کارفرمایان و
کارمندان از تمام کشورهای اتحادیه اروپا حضور دارند. هدف این است که بهترین روش ها
و اطلاعات و هشدارها را در اختیار یکدیگر قرار دهند و همکاریهای فراسوی مرزها را
تقویت کنند تا از تاثیرات نامطلوب بازار سیاه بر اقتصاد اروپا کاسته شود.
اما این
مبارزه در سطح اروپا کار سختی است. زیرا تشریک اطلاعات مربوط به وضعیت مالیاتی
شهروندان در کشورهای اتحادیه اروپا موضوع حساسی است و کشورهای عضو این کار را نمی
کنند.
گفتگو با
فردریک اشنایدر، متخصص بازار کار سیاه در اروپا
برای
اینکه بیشتر درباره اقتصاد سیاه و اثرات نامطلوب آن بر رشد اقتصادی بدانیم با
پروفسور فردریک اشنایدر، یکی از “کارشناسان مشهور اروپایی در حوزه اقتصاد سیاه”:
http://www.econ.jku.at/members/Schneider/files/publications/2015/ShadEcEurope31.pdf
گفتگو
می کنیم.
یورونیوز:
چرا اروپایی ها دست به فعالیت در اقتصاد سیاه می زنند؟ آیا چاره دیگری ندارند؟
فردریک
رداشنایدر: «عده زیادی از فقیران در جامعه هستند که چاره ای ندارند و مجبورند.
تقاضای زیادی برای کار در بازار سیاه وجود دارد. آسان است: می توانید سریع وارد آن
شوید، هفته ای ۵۰ تا ۱۰۰ یا ۲۰۰
یورو گیرتان می آید، پولی که معمولا صرف برآورده کردن نیازهای اولیه مثل خرید مواد
غذایی و غیره می شود. کسی که بیکار است و شغل ندارد انگیزه قوی برای کار کردن در
اقتصاد سیاه دارد. نیاز به پول بیشتر دارد چون از دست دادن دستمزد رسمی برایش
سنگین است.»
یوورنیوز:
اما شرکتهای تجاری که بصورت غیرقانونی فعالیت می کنند از دسترسی به منابع مالی هم
محروم و در نتیجه وارد دور باطل می شوند.*
فردریک
اشنایدر: «از جهاتی بله. اما فعالیتهای اقتصادی زیرزمینی ارزان تر است. سود شان
بیشتر می شود و اگر ناگهان از اقتصاد سیاه بیرون بیایند و محصولاتشان گرانتر شود
کارگزاران مالیاتی ممکن است متوجه شوند. بیشتر کسانی که در اقتصاد سیاه کار می
کنند قبلا بطور رسمی شغل داشته اند. آنها با کار در بازار سیاه مالیاتی را که بر
حقوق رسمی شان داده اند، پس می گیرند. بنابراین احتمالا پیش خودشان فکر می
کنند که این کار نوعی شورش در برابر پرداخت مالیاتهاست. جای تعجب نیست که این
افراد نخواهند هیچ مالیاتی روی درآمدشان بپردازند.»
یورونیوز:
نظرتان درباره طرح اتحادیه اروپا برای مبارزه با اقتصاد سیاه چیست؟
فردریک
اشنایدر: «کشورهای اتحادیه اروپا از شیوه ها و ابزارهای مختلفی برای کاهش فعالیتها
اقتصاد سیاه استفاده می کنند. یا مجازاتهای بالا وضع می کنند یا سیاست ایجاد
انگیزه های اقتصادی را دنبال می کنند و در نقاط مختلف اروپا این سیاستها با هم
خیلی فرق می کند و نمی توان از سیاست مشترکی برای کاهش اثرات اقتصاد سیاه صحبت
کرد. اگر من کاری برای شما انجام بدهم و بعد شما به من پنجاه یورو بدهید آیا این
به معنی کار در اقتصاد سیاه است؟ در بعضی کشورها این طور است در بعضی کشورهای دیگر
به حساب پولی گذاشته می شود که دوستی به دوست دیگر هدیه می دهد. درکشورهای
اسکاندیناوی اقتصاد سیاه وضع مشخص تری نسبت به اسپانیا، ایتالیا یا یونان حتی نسبت
به اتریش دارد. اگر شاهد سرقت باشید فورا به پلیس گزارش می دهید اما اگر ببینید که
روز شنبه یا یکشنبه نقاش برای رنگ کردن خانه آمده است کسی به پلیس زنگ نخواهد زد
که یکی آمده است و فعالیت اقتصادی سیاه انجام می دهد.»
یورنیوز:
اقتصاد سیاه را چگونه می سنجند؟
فردریک
اشنایدر: «از مردم می پرسید بعضی درآمدشان را زیاد می گویند و بعضی کم اما در عوض
به اطلاعات جزئی درباره اقتصاد سیاه در کشور دست پیدا می کنید. روش دیگر این است
که بررسی کنیم چرا مردم به فعالیت در اقتصاد سیاه روی می آورند و شروع می کنند با
پول نقد کار کنند. فرض کنیم اندازه اقتصاد سیاه سال گذشته نه درصد اندازه کل
اقتصاد بوده باشد. اگر کالاهایی را که به صورت قانونی خریده شده است به حساب
بیاوریم مقدار تولید ناخالص ملی اضافی که به حساب نیامده است حدود شش درصد می شود.
اما برای اقتصاد بریتانیا شش درصد رقم عظیمی است خیلی زیاد.»
یورنیوز:
اما آیا اگر اقتصاد سیاه نبود، این مشاغل اصلا وجود داشت؟
فردریک
اشنایدر: «آیا همه این فعالیت به اقتصاد رسمی منتقل خواد شد؟ البته نه! مثلا در
اتریش نظافت خانه دو برابر چیزی که اکنون می پردازید هزینه خواهد داشت. الان
دستمزد میانگین بین ۸، ۱۰،
۱۲ یورو است. اگر این فعالیت وارد اقتصاد رسمی
شود هزینه اش بین ۱۶ تا ۲۰ یورو
خواهد شد. بعد مردم خواهند گفت اگر قرار باشد این قدر پول بدهم خودم کارهای نظافت
را انجام خواهم داد.»
یورونیوز:
اقتصاد سیاه از قرنها پیش وجود دارد. آیا راهی برای از بین بردن آن وجود دارد یا
اینکه فقط باید سعی کنیم کنترلش کنیم؟
فردریک
اشنایدر: «اگر دولت برای شما انگیزه های قوی مثل تسهیلات مالیاتی ایجاد کند فعالیت
خود را از اقتصاد سیاه به اقتصاد رسمی منتقل می کنید و به این ترتیب مالیاتی که از
دست رفته بود به اقتصاد باز می گردد. این روش بهتر است چون تنبیه تا حدی
مؤثر است ولی بازدهی زیاد ندارد. باید بپذیریم که همیشه اقتصاد سیاه در اروپا
خواهیم داشت اما اگر بتوانیم اندازه این اقتصاد را به میزان یک سوم یا نصف کاهش
دهیم بسیار از مشکلات مربوط به دریافت مالیات کافی را حل خواهیم کرد.»
منبع:
یورونیوز