گزارش مهم مرکز CSIS پیرامون توافق هسته ای ایران

پایگاه خبری تحلیلی فولاد (ایفنا)- اغلب بحث و بررسی های پیرامون توافق هسته ای ایران بر سرمایه ای تمرکز دارد که با اجرای شرایط توافق، برای ایران آزاد می شود. برخی برآورد می کنند سودی که ایران به دست خواهد آورد بیش از ۱۵۰ میلیارد دلار خواهد بود، در حالی که کارشناسان آمریکایی این مبلغ را ۱۰۰ میلیارد دلار ذکر کرده اند و گفته اند بخشی از ۵۰ میلیارد دلار این پول پیش از این به دست ایران رسیده است.

بخش دیگر داستان این است که رفع تحریم ها چگونه بر صادرات نفت و گاز ایران، درآمد صادراتی ایرانی ها و به طور کلی اقتصاد ایران، بازارهای جهانی نفت و قیمت ها تاثیر می گذارد. این مساله نتیجه ای از این است که ایران چگونه شرایط توافق را اجرا می کند، توافق چه تاثیری بر رفع تحریم ها خواهد داشت، ایران چه ظرفیتی را می تواند به دست آورد، توانایی ایران برای افزایش تولیدات آینده و تقاضا برای صادرات ایران و طبیعت بازار جهانی نفت چه میزان خواهد بود.

این مساله همچنین تحت تاثیر رقابت استراتژیک بین ایران و عربستان سعودی و سایر بحران ها در کشورهایی نظیر لیبی و عراق و همچنین عدم اطمینان در اقتصاد جهانی و تقاضا برای نفت خواهد بود.

سازمان اطلاعات انرژی وابسته به وزارت انرژی آمریکا، بانک جهانی و سایر سازمان ها در ماه آگوست تحلیل های خود را در زمینه تاثیر تحریم ها و تاثیر احتمالی توافق جدید هسته ای ۱+۵  با ایران در صورت اجرای کامل آن را به روز کردند. این تحلیل ها فقط شامل برآوردهای صادرات انرژی و روند های اقتصادی ایران نمی شود، بلکه تاثیر توافق هسته ای بر روندهای کلی تولید و مصرف جهانی نفت و همچنین نقش ایران در تغییر تقاضا برای صادرات در سایر دولت ها نظیرعربستان سعودی را نیز بررسی کرده است.  

این گزارش همچنین روش های مختلف پیش بینی و اندازه گیری عدم قطعیت در تولید نفت ایران، سطح سیاسی، اقتصادی و صادرات نفت ایران و سایر دولت های صادر کننده را نیز در بر میگیرد. گزارش با عنوان «توافق هسته ای ایران و صادرات انرژی ایران، اقتصاد ایران و بازارهای جهانی انرژی» منتشر شده است.

این گزارش قصد ندارد تا عدم قطعیت و اختلافات را در برآوردهای مربوط به اینکه متغیرها چه تاثیری بر خاورمیانه دارد برطرف سازد. عدم قطعیت هایی که بازار جهانی نفت را شکل داده و راه مشخصی برای حل آن وجود ندارد.

گزارش بر تاثیرات ممکن، روند های اصلی و مهم تمرکز داشته و حوزه های مهم عدم قطعیت را توضیح می دهد و فراتر از اثرات امنیتی توافق هسته ای را می نگرد. این کار با فعالیت مستقیم سازمان اطلاعات انرژی آمریکا، بانک جهانی، برنامه انرژی و امنیت ملی مرکز مطالعات استراتژیک و بین الملل و سایر کارشناسان صورت می­گیرد.

نتایج نهایی نشان از تغییرات اساسی در برآوردهای ماه جولای و جون سال جاری دارد. در نظر گرفتن این نکته نیز مهم است که تحلیل ها با اجرای توافق واقعی­تر خواهند شد. گزارش همچنین نشان می دهد که افزایش صادرات ایران، درآمدهای صادراتی و توانایی ایران برای تنظیم اقتصاد خود برای کسب بیشترین سود از این ثروت جدید سال ها طول می کشد.

برآورد سازمان اطلاعات انرژی آمریکا

نکات اصلی برآوردهای سازمان اطلاعات انرژی آمریکا از تاثیر توافق هسته ای بر انرژی عبارتست از:

• ذخایر اضافی ایران در کنار افزایش نسبی تولید نفت و روند نزولی مصرف آن، موجب اشباع بازار در سال آینده شده در نتیجه منجر به کاهش قیمت نفت نسبت به حد انتظار خواهد گشت. انتظار می رود نفت خام برنت دریای شمال که در ماه جولای متوسط هر بشکه ۵۷ دلار قیمت داشت، تا سال ۲۰۱۶ به ۵۹ دلار برسد. برآورد پیشین که قبل از برنامه اقدام جامع مشترک منتشر شد قیمت های سال ۲۰۱۶ را ۶۷ دلار پیش بینی کرده بود.  پیش بینی قیمت های نفت خام با عدم قطعیت روبرو است.
• تاثیر نخست برنامه اقدام جامع مشترک بر بازار های نفت از آزادسازی درآمدها و موجودی ایران ناشی می شود. حجم ذخایر می تواند ذخایر کلی جهان را تا حدود ۱۰۰ هزار بشکه در روز تا پایان سال ۲۰۱۵ افزایش دهد. اگرچه حجم بیشتری از سوی ایران به فروش می رسد، اما این کشور باید تخفیف در قیمت ها را نیز برای تشویق خرید در نظر گیرد.
• سرعت فروش ذخایر نفت به رفع تحریم ها و دسترسی مشتریان نفت ایران بستگی دارد. نفت خام ذخیره شده می­تواند سریع تر به فروش رود.
• همچنین انتظار می رود که ایران با رفع تحریم ها تولید خود را افزایش دهد. آژانس اطلاعات انرژی آمریکا برآورد میکند که ایران توانایی و ظرفیت فنی برای افزایش تولید نفت خام تا حدود ۶۰۰ هزار بشکه در روز تا پایان سال ۲۰۱۶ را دارد. سرعت و اندازه تولید بیشتر به سرعتی بستگی دارد که ایران به رفع تحریم ها نزدیک می شود و اینکه چقدر در تولید و عملیات های بازار موفق است.
• کارشناسان معتقدند اکثر این افزایش در نیمه دوم سال ۲۰۱۶ رخ خواهد داد و می تواند فشار را بر قیمت های جهانی نفت در سال ۲۰۱۶ ایجاد کند، چرا که عربستان سعودی و سایر تولیدکنندگان در سازمان اوپک به دنبال توقف تولید نیستند.
• کاهش قیمت جهانی نفت در سال ۲۰۱۶ منجر به تولید پایین غیر اوپک و مصرف بالا خواهد شد. تولید کنندگان غیر اوپک خصوصا نفت خام امریکا تا حدود ۴۰۰ هزار بشکه در روز در سال ۲۰۱۶  کاسته خواهد شد. انتظار می رود تولیدکنندگان مناطق با قیمت بالا نظیر دریای شمال نیز تولیدات خود را در سال ۲۰۱۶ کم تر کنند.

برآورد بانک جهانی

نکات اصلی برآوردهای بانک جهانی از تاثیرات اقتصادی توافق عبارتست از:

• مهم ترین تغییر، بازگشت ایران به بازار نفت خواهد بود. بانک جهانی تخمین می زند که حدود یک میلیون بشکه نفت در روز از سوی ایران به بازارها اضافه خواهد شد که این امر بدون پاسخ استراتژیک از سوی سایر صادرکنندگان نفت منجر به کاهش قیمت ها تا ۱۴ درصد و یا ۱۰ درصد در هر بشکه در سال ۲۰۱۶ خواهد شد. واردکنندگان نفت همچون اتحادیه اروپا و آمریکا در این میان سود کسب می کنند.
• با رفع و آزادی سازی تحریم ها و محدودیت ها، تجارت ایران که با اروپا کاهش یافته و به سمت آسیا و خاورمیانه رفته است نیز گسترش خواهد یافت. بانک جهانی بر این نظر است که تحریم ها صادرات ایران را در طی سال های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۴ تا ۱۷.۱ میلیارد دلار کاهش داد که معادل ۱۳.۵ درصد از کل صادرات در این بازه زمانی است.
• کشورهایی که بیشترین افزایش تجارت با ایران در دوران پساتحریم را خواهند داشت، شامل بریتانیا، چین، هند، ترکیه و عربستان سعودی می شوند.
• اقتصاد ایران که دو سال در دوران رکود بود نیز با افزایش درآمد نفتی با رشد مواجه خواهد شد.
• علاوه بر این، برآوردهایی وجود دارد که دارایی های بلوکه شده ایران را ۱۰۷ میلیارد دلار (شامل ال سی و درآمدهای صادرات نفت) در خارج می داند که از میان آن ۲۹ میلیارد دلار بلافاصله پس از رفع تحریم ها آزاد خواهد شد.
• انتظار می رود سرمایه گذاری مستقیم خارجی نیز که به دنبال تشدید تحریم ها در سال ۲۰۱۲ به شدت کاهش یافته بود، افزایش یابد. تاکنون نیز تمایل برخی شرکت های چندملیتی از زمان انعقاد توافق برای حضور در ایران خصوصا در بخش نفت و گاز مشاهده شده است.
• بانک جهانی انتظار دارد سرمایه گذاری مستقیم خارجی در ایران تا حدود ۳ الی ۳.۵ میلیارد دلار در چندین سال آینده افزایش یابد رقمی که دوبرابر میزان سال ۲۰۱۵ است، اما هنوز کم تر از زمان سال ۲۰۰۳ است.
• اقتصاد ایران علاوه بر کاهش رشد تغییر ساختاری نیز در دوران تحریم داشت و در آن صنایع نفت، خودرو، زیرساخت و بخش مالی بیشترین کاهش را داشتند.
• با رفع تحریم ها این بخش ها نیز خروجی و برآورد بیشتری خواهند داشت. تمام این تغییرات در اقتصاد شامل تغییر منابع از یکی به دیگری می شود. مهم ترین جنبه رفع تحریم این است که می تواند منابع را به سمتی که بهره وری بیشتر دارند تغییر دهد تا برای اقتصاد مفید و بهره ور باشد. برای مثال ایران می تواند درحال حاضر کالاهایی را تولید و صادر کند که در آن برتری نسبی دارد و کالاهایی را وارد کند که در آن برتری ندارد.
• رفع تحریم ها در کوتاه مدت می تواند به عنوان ثروتی برای اقتصاد ایران تلقی شود. بانک جهانی پیش بینی می کند که میزان این ثروت حدود ۱۳ میلیارد دلار است.
• این ثروت باید به خوبی مدیریت شود تا به نفع مردم باشد خصوصا اینکه ورود درآمدهای نفتی به داخل اقتصاد، موجب تقویت پول ملی می شود که این امر موجب ارزانتر شدن واردات و رقابت کم تر صادرات غیرنفتی خواهد شد.

آثار گسترده تر جهانی

اطلاعات نشان می دهد که عدم قطعیت های مهم درباره اینکه تقاضای جهانی نفت، و قیمت نفت چگونه خواهد بود و دولت های دیگر چگونه تولید و قیمت خود را در مقابل ایران تغییر می دهند وجود دارد.

این احتمال نیز وجود دارد که ایران به سال ها وقت نیاز دارد تا بتواند افزایش چشم گیر در تولید نفت خود و صادرات نفتی ایجاد کند و این امر به انطباق و ثبات ایران، ثبات منطقه ای، بازارهای جهانی و جذب سرمایه و تکنولوژی خارجی بستگی دارد.

منبع: اقتصاد ایرانی