خودروسازی ایران و بازیگران جهانی

پایگاه خبری تحلیلی فولاد (ایفنا)- نیم قرن پیش برادران خیامی که فعالیت خود را از گاراژ کوچکی در شهر مشهد آغاز کرده بودند، شرکت ایران ناسیونال را تاسیس کردند. ایران ناسیونال مونتاژ خودرو سواری را با قطعات وارداتی از انگلستان آغاز و پس از چندی به یکی از موفق ترین نهادهای صنعتی خاورمیانه تبدیل شد که ۱۲۰۰۰ کارگر و کارمند در استخدام داشته و با شبکه ای متشکل از ۱۲۰ شرکت فقط ۲۰ درصد از قطعات مورد نیاز را وارد می کرد.

بیش از نیم قرن از آغاز خودروسازی در ایران گذشته و به امید رقابتی شدن، ربع قرن است که این صنعت تحت حمایت های بی دریغ دولت ها و بازارهای کاملاً بسته و حفاظت شده در برابر واردات قرار دارد. در دهه اخیر واردات خودرو آزاد شد که حتی با وجود وضع تعرفه های بسیار سنگین، توانست رشد بالایی را تجربه کند. در گذر تاریخی نیم قرن اخیر، روند فعالیت خودروسازی از مونتاژ و تولید خودروهای آمریکایی، اروپایی و ژاپنی به مدل های کره ای و مالزیایی و هم اکنون به شبه خودروهای چینی تنزل یافته است.
به جرات می توان گفت که در دو دهه اخیر از هیچ بخش صنعتی مانند خودروسازی دفاع و پشتیبانی نشده و کارنامه هیچ یک از رشته های صنعتی مانند آن دلسرد کننده و نا امیدکننده نیست. در سایه تحریم ها، بازار خودرو و همچنین قطعات و اجزاء آن به جولانگاه شرکت های چینی تبدیل شد، به صورتی که ایران رتبه اول یا دوم بازار صادراتی خودروهای سواری چین را به خود اختصاص داده است. در این میان شرکت های خودروساز هم با واردات قطعات و اجزاء و تولید تحت لیسانس برندهای چینی سعی کردند تا در مسابقه واگذاری بازار کشور به خودروسازان چینی از رقابت با واردکنندگان باز نمانند. داده های گمرک ایران حکایت از مقام اول چین در صادرات قطعات و اجزاء خودرو به ایران دارد. با باز شدن پای خودروسازان چینی، هم اکنون هشت خودروساز چینی با واردات یا مونتاژ ۲۷ مدل خودرو در کشور حضور جدی دارند.
پس از دو دهه تجربیات ناموفق در تولید خودرو، اکنون که تحریم ها در هم شکسته است، بازیگران جهانی و در صدر آنها شرکاء قدیمی فرانسوی در صدد شروع مجدد فعالیت در بازار ایران هستند.

با استناد به داده های سازمان تجارت جهانی، در سال ۲۰۱۳ میلادی ارزش تجارت جهانی انواع وسایل نقلیه و قطعات و اجزاء آن ها به ۱۳۴۸ میلیارد دلار رسید که در این میان کشورهای آلمان (۱۸.۲ درصد از کل صادرات جهانی در سال ۲۰۱۳)، ژاپن (۱۱.۱ درصد) و آمریکا (۱۰ درصد) بزرگترین صادرکنندگان وسایل نقلیه به شمار می روند. در همین سال آلمان با صادرات ۱۴۹ میلیارد دلار انواع خودرو سواری در صدر و پس از آن کشورهای ژاپن (۹۲ میلیارد دلار) و آمریکا (۵۷ میلیارد دلار) قرار گرفتند و فرانسه رتبه دهم (۱۹ میلیارد دلار) را پس از کشورهای مکزیک (۳۲ میلیارد دلار و اسپانیا (۲۹ میلیارد دلار) به خود اختصاص داده است. با وجود اینکه صادرات خودرو سواری کشورهای آمریکا و کره جنوبی در سال ۲۰۱۳ نسبت به ده سال قبل از آن، ۱۵۰ درصد رشد داشته و کشورهای آلمان و ژاپن به ترتیب ۶۲ و ۳۴ درصد افزایش صادرات را تجربه کرده اند، صادرات فرانسه ۳۸ درصد کاهش یافته و به رغم رشد تجارت جهانی خودرو، حضور فرانسه از سال ۲۰۰۴ میلادی، هر سال کمرنگ تر شده است.

در زمینه صادرات قطعات و اجزاء خودرو، پنج کشور برتر به ترتیب آلمان (۱۲۴ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۳)، آمریکا (۹۲ میلیارد دلار)، چین (۷۸ میلیارد دلار)، ژاپن (۷۷ میلیارد دلار) و فرانسه (۵۳ میلیارد دلار) به شمار می روند. پس از ژاپن با تولید ۸.۲ میلیون خودرو شخصی در سال، کشورهای آلمان (۵.۶ میلیون)، آمریکا (۴.۳ میلیون) و کره جنوبی (۴.۱ میلیون) رتبه های بعدی را در سال ۲۰۱۴ میلادی اشغال کرده اند.

لازم به ذکر است که آمریکا با تولید در مجموع نزدیک به ۱۲ میلیون خودرو شخصی و تجاری، در صدر کشورهای توسعه یافته قرار دارد. فرانسه با تولید ۱.۵ میلیون خودرو شخصی (کمی بیش از تولید ۱.۴ میلیون خودرو ایران در سال ۱۳۹۰)، به ترتیب پس از کشورهای اسپانیا، کانادا و روسیه در مقام هشتم ایستاده است. بر اساس تولید خودرو توسط برندها (که شامل تولید داخلی و جهانی می شود)، تویوتا با بیش از ۱۰ میلیون تولید خودرو در سطح جهان از مقام اول در سال ۲۰۱۴ میلیادی برخوردار بوده و پس از آن جنرال موتورز (۹.۶ میلیون)، فولکس واگن (۹.۴ میلیون)، هیوندای (۷.۲ میلیون) و فورد (۶.۱ میلیون) قرار گرفته اند. گروه پژو-سیتروئن بعد از فیات، هوندا و سوزکی، با ۲.۸ میلیون خودرو ردیف دهم را به خود اختصاص داده است.

بنابراین ملاحظه می شود، کشورهای آلمان (با ۱ برند خودرو از ۱۰ برند برتر پرفروش جهانی)، ژاپن (۴ برند)، آمریکا (۲ برند) و کره جنوبی (۱ برند) پیشروان صنعت خودروسازی جهانی هستند و فرانسه بیشتر به عنوان یک کشور قطعه ساز مطرح می گردد. رتبه سنجی هر دو موسسه معتبر جهانی اینتربرند و برندز نشان می دهد، به ترتیب تویوتا، بی ام دبلیو و مرسدس بنز سه برند اول جهانی خودرو محسوب می شوند.

تولید و صادرات قطعات و اجزاء خودرو از اهمیت بسیار بالایی در زنجیره صنعتی جهانی برخوردار است. بیش از ۲۵ کشور دنیا صادرات قطعات و اجزاء خودرو بالای ۱۰ میلیارد دلار دارند و صادرات ۲۵ کشور دیگر بین یک تا ۱۰ میلیارد واقع می شود. اغلب کشورهای خودروساز دارای میزان صادرات بالای قطعات و اجزاء خودرو هستند. کشورهایی که شامل خودروسازان بزرگ محسوب نشده و به ویژه کشورهای در حال توسعه از صادرات قطعات و اجزاء خودرو به مراتب بیشتری نسبت به خودرو برخوردار هستند.

بنابراین با توجه به نحوه شکل گیری زنجیره ارزش جهانی خودروسازی، اهمیت بخش راهبردی قطعه سازی بیشتر آشکار می شود. اشتغال اصلی خودروسازی در صورتی حاصل خواهد شد که متکی به قطعات و اجزاء داخلی باشد و زنجیره های صنعتی پیمانکاری داخلی شکل بگیرند.

هم اکنون که هیچگونه تعهدی نسبت به شرکاء پیشین خودروسازی وجود ندارد، شایسته است تا نسبت به همکاری و مشارکت با پیشروان جهانی اقدام شود، به خصوص که در سال های اخیر، خودروهای وارداتی فرانسوی از اقبال کمتری در بازار ایران برخوردار بوده و مصرف کنندگان رضایت کمتری از آن ها نسبت به دیگر خودروها دارند. کیفیت عمومی پایین تر نسبت به قیمت بالای خودرو و قطعات یدکی فرانسوی از نقاط ضعف خودروهای فرانسوی به شمار می رود.

به نظر می رسد، برای خودروسازان فرانسوی که در سطح جهانی هر سال از رقباء عقب مانده اند، ایران بهترین و شاید تنها بخت تجاری در سطح جهان محسوب شده و به ویژه که اگر قراردادهای جدید به سبک سابق احیاء شوند، بازار خوبی برای خودروسازان و قطعه سازان فرانسوی فراهم خواهد گردید. همچنین ضمن این که منافع صنعتی و اقتصادی کشور باید مد نظر قرار گیرند، کارشکنی ها و سرسختی های دولت فرانسه در خلال مذاکرات هسته ای اخیر نباید به سادگی فراموش شود و باید به خاطر داشت که آلمان، ژاپن و ایتالیا کمترین ضدیت را با ایران، در سال های اخیر از خود بروز داده اند.

از سویی باید توجه داشت که تحت عناوین جذاب از قبیل انتقال تکنولوژی و لیسانس ساخت، همانند نیمه اول دهه هشتاد، اقدام به واردات گسترده قطعات منفصله (CKD) جهت مونتاژ و حتی واردات خودروی کامل نشود.

امید می رود، خودروسازان کشور با دیدی باز و آینده نگرانه و با درس گرفتن از انبوه تجارب نیم قرن اخیر، بهترین انتخاب های ممکن را اتخاذ کرده و با اتکاء به استراتژی دوگانه تکیه بر قطعه سازان داخلی و اتحاد با خودروسازان برتر جهانی، پس از ربع قرن پس رفت، مسیر رقابتی و مبتنی بر خواست بازار و در جهت منافع ملی را در پیش گیرند.

منبع: الف