پایگاه خبری تحلیلی فولاد (ایفنا)- ماراتن نفس‌گیر مذاکرات ایران و قدرت‌های جهانی،
روبه پایان است. دیپلمات‌های غربی و ایرانی در تلاشند تا با شب‌‌زنده‌داری هم شده،
کار را تمام کنند و اکنون ناظران تنها منتظر اعلام رسمی توافق هستند. بسیاری
بر این عقیده‌اند که تا ساعات آتی بالاخره دود سفید از اتاق دربسته مذاکرات بیرون
می‌آید و به بحرانی 13 ساله خاتمه داده می‌شود.
در ماه‌های
اخیر، گمانه‌‌زنی‌های بسیاری در رابطه با آینده صنعت نفت و گاز ایران و پررنگ‌تر
شدن حضور این کشور در بازارهای جهانی انرژی، پس از برچیده‌شدن تحریم‌های غرب، مطرح
شده است. در واقع، این موضوع، برای ایالات متحده، اروپا، روسیه و اعضای اوپک، واجد
اهمیت بسیاری است، چراکه ایران در حوزه انرژی از ظرفیت‌های بالقوه بالایی برخوردار
است. بنابراین، رونق صنعت نفت و گاز ایران، چه در داخل و در خارج از این کشور، می‌تواند
تأثیرات اقتصادی بسزایی درپی داشته باشد.
در این
میان، چشم‌انداز ورود مجدد ایران به بازارهای جهانی پس از لغو تحریم‌ها، برخی را
خوشحال و برخی را نگران کرده است. در واقع، در یک طرف، گروه‌هایی- نظیر شرکت های
بین‌المللی و کشورهای تشنه گاز طبیعی- قرار دارند که مشتاقانه به‌دنبال
بازارهای جدید برای سرمایه‌گذاری و یا دسترسی به منابع انرژی هستند، و در طرف دیگر
گروه‌هایی- نظیر اعضای اوپک و یا تولیدکنندگان نفت و گاز شیل در ایالات متحده-
قرار دارند که نگران کاهش سود خود و یا حتی متوقف‌شدن فعالیت‌های اقتصادی‌شان
هستند.
با این
وجود، آن رویدادی که برخی منتظر وقوع آن در کوتاه‌مدت هستند- سرازیر شدن نفت ایران
به بازارهای اشباع‌شده فعلی- به احتمال زیاد، در میان‌مدت امکان تحقق دارد. در
واقع، اجرایی‌شدن توافق و لغو تحریم‌های مالی و محدودیت‌های حوزه انرژی که پیش‌نیاز
افزایش تولید و عرضه نفت از جانب ایران است، زمان‌بر خواهد بود.
علاوه‌بر
این، به‌نظر می‌رسد چشم‌انداز خوش‌بینانه‌ای که بسیاری از جمله شرکت‌های نفتی بین‌المللی
نظیر شل و یا تکنوکرات‌های اروپاییِ خواهانِ کاهش وابستگی به گاز روسیه، ترسیم می‌کنند،
نه در میان‌مدت، بلکه احتمالاً در بلندمدت محقق خواهد شد. در واقع، رونق حوزه
انرژی ایران که سال‌ها تحت‌فشار محدویت‌های چندجانبه ناشی از تحریم‌ها بوده،
نیازمند میلیاردها دلار سرمایه‌گذاری، دگرگونی بخش انرژی و اجرای پروژه‌های عظیم به‌منظور
افزایش تولید نفت وگاز و انتقال آن به کشورهای دور و نزدیک است.
البته،
دلیل نگاه‌های خوشبینانه به بخش انرژی ایران، آشکار است. ایران واجد چهارمین ذخایر
بزرگ نفت در جهان و نیز بزرگ‌ترین ذخایر گاز طبیعی در جهان، است که روی‌هم رفته
این کشور را به بزرگ‌ترین دارنده ذخایر نفت و گاز در جهان، تبدیل می‌کند.
بنابراین، اعلام آمادگی شرکت‌های نفت و گاز بین‌المللی برای ورود به صنعت انرژی
ایران به‌محض برداشته‌شدن تحریم‌ها، چندان عجیب نیست.
شرکت‌های
بزرگی نظیر شل، برتیش پترولیوم، توتال و انی، اوایل ماه ژوئن در رابطه با سرمایه‌گذاری
در میادین نفت و گاز ایران، ابراز تمایل کردند. رؤسای این شرکت‌ها، زمینه‌سازی
برای بازگشت به ایران را در جریان سفر به این کشور و ملاقات با مقامات وزارت انرژی
ایران، آغاز کرده‌اند.
البته،
جذب این شرکت‌ها در بازارهای رقابتی فعلی در منطقه، مستلزم آن است که مفاد
قراردادهایی که پیش از این توسط ایران ارائه می‌شد، اصلاح شود. مقامات ایرانی با
تشخیص درست نیازهای مالی بخش انرژی و ضرورت دسترسی به تکنولوژی‌های پیشرفته، طراحی
قراردادهای جذاب‌تر را در دستور کار خود داده‌اند. نهایتاً، جذب شرکت‌های بزرگ
غربی به‌واسطه قراردادهای جدید و یا گرایش هرچه بیشتر ایران به‌سمت شرکت‌های چینی
و روسی، در آینده مشخص خواهد شد.
اما آنچه
مایه نگرانی اعضای اوپک و فعالان صنعت شیل در ایالات متحده شده، سرازیر شدن نفت
ایران به بازار است. ایران در حال‌حاضر، 40 میلیون بشکه نفت ذخیره‌شده در اختیار
دارد که به‌محض لغو تحریم‌ها می‌تواند به خریداران عرضه شود. به‌علاوه، مقامات
ایرانی از افزایش قابل‌توجه سطح تولید و صادرات نفت این کشور در ماه‌های پس از
برداشته‌شدن محدویت‌های موجود، خبر داده‌اند. این در حالی است که میزان صادرات
نفت ایران که قبل از تحریم‌ها، حدود 2.5 میلیون بشکه در روز بود، اکنون به حدود
1.1 میلیون بشکه در روز رسیده است.
این که
سطح تولید نفت در ایران چه‌مقدار و چه‌زمانی افزایش خواهد یافت، هنوز مشخص نیست.
در واقع، سال‌ها تحریم و محدودیت، تولید و صادرات نفت ایران را شدیداً تحت‌تأثیر
قرار داده است. با این وجود، آژانس بین‌المللی انرژی پیش‌بینی کرده است که ظرف چند
ماه پس از لغو تحریم‌ها، سطح تولید ایران می‌تواند از 2.8 میلیون بشکه در روز به
حدود 3.5 میلیون بشکه در روز برسد.
این امر،
که کاهش هرچه بیشتر قیمت‌های جهانی نفت را به‌دنبال خواهد شد، مسلماً اعضای اوپک و
تولیدکنندگان شیل در ایالات متحده را متضرر خواهد کرد. در واقع، سقوط قیمت‌های نفت
در ماه‌های اخیر، سبب کاهش چشمگیر درآمدهای نفتی کشورهای تولیدکننده شده و برخی از
آن‌ها را با مشکلات بودجه‌ای جدی‌ای مواجه ساخته است. از سوی دیگر، بخشی از صنعت
شیل پرهزینه ایالات متحده نیز به تعطیلی کشانده شده است. در چنین شرایطی، عرضه
بیشتر نفت از جانب ایران که بنا به پیش‌بینی اداره اطلاعات انرژی ایالات متحده،
کاهش 5 تا 15 دلاری قیمت‌های نفت را درپی خواهد داشت، فشار هرچه بیشتری را بر
کشورهای وابسته به درآمدهای نفتی و نیز فعالان صنعت شیل وارد خواهد آورد.
در همین
راستا، سناتور لیزا مورکوسکی رئیس کمیته انرژی سنای آمریکا، گزارشی هشداردهنده را
منتشر کرده که در آن، افزایش صادرات ایران به‌معنای نابودی تولیدکنندگان شیل
آمریکایی قلمداد شده است. وی گفته است که تحریم‌های ایران نباید تا زمان آغاز
صادرات نفت ایالات متحده به بازارهای جهانی، لغو شود.
در سوی
دیگر اما کشورهای اروپایی قرار دارند که به‌طور جدی درپی متنوع‌سازی منابع انرژی
خود هستند. در حال‌حاضر، بخش عمده گاز طبیعی مورد نیاز این کشورها توسط روسیه
تأمین می‌شود. اما پس از الحاق کریمه به روسیه و افزایش تنش‌ها برسر بحران
اوکراین، یافتن منابع جایگزین گاز روسیه، در صدر اولویت‌های مقامات اروپایی قرار
گرفته است.
در همین
راستا، میگوئل آریاس کانته رئیس کمیسیون انرژی اتحادیه اروپا پیش از این نسبت به
چرخش به سمت گاز ایران پس از لغو تحریم‌ها سخن گفته است. وی عنوان کرده است که در
صورت نهایی‌شدن توافق با ایران، امکان واردات احتمالی گاز طبیعی از این کشور به‌عنوان
بخشی از پروژه کریدور گاز جنوبی، فراهم خواهد شد.
البته،
این امر مایه نگرانی سیاست‌مدران آمریکایی شده است. در واقع،آن‌ها از یک‌سو
مشتاقانه خواهان کاهش وابستگی کشورهای اروپایی به روسیه هستند و از سوی دیگر، چرخش
اروپایی‌ها به سمت ایران را نیز گزینه مطلوبی نمی‌دانند. آنچه مقامات آمریکایی به‌دنبال
آن هستند و بارها از آن سخن گفته‌اند، صادرات گاز این کشور به بازار اروپا است.
با این
وجود، باید در نظر داشت که انتقال گاز ایران به اروپا، به‌سادگی میسر نخواهد شد و
تحقق آن زمان‌بر نیز خواهد بود. در واقع، سطح تولید گاز طبیعی ایران در حال‌حاضر،
173 میلیارد متر مکعب است و بنا به گفته مقامات ایرانی، افزایش تولید منوط به
سرمایه‌گذاری 100 میلیارد دلاری در این بخش است. علاوه بر این، مصرف داخلی گاز در
ایران بالا است و گاز مازاد نیز می‌تواند به کشورهای همسایه نظیر ترکیه و پاکستان
صادر می‌شود. با این وجود، در صورتی‌که جذب سرمایه و تکنولوژی در بخش گاز ایران با
موفقیت صورت گیرد و امکان تحقق ظرفیت‌های بالقوه این بخش فراهم شود، می‌توان به
صادرات گاز به اروپا در بلندمدت نیز امیدوار بود.
منبع:
پترونت