در حال جنگ اقتصادی هستیم

پایگاه خبری تحلیلی فولاد (ایفنا)- دکتر عباس شاکری رئیس دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی از آن دسته اقتصاددانانی است که نظراتش را درباره اقتصاد کشور به صراحتی توام با دلسوزی بیان می کند. او در عین حال که کارنامه اقتصادی دولت گذشته را اصلا قابل دفاع نمی داند اما نسبت به سیاست های اقتصادی دولت یازدهم هم نقدهای جدی دارد.دکتر شاکری معتقد است سیاست اصلاح قیمت ها که تیم اقتصادی دولت مدافع آن است ملزومات و مقدماتی دارد که بدون توجه به آنها این سیاست تبعات نامناسبی برای اقتصاد خواهد داشت.

به گزارش آفتاب یزد، وی همچنین دل پری از فعالیت های سواداگرایانه در اقتصاد داشته و می گوید به بخش تولید توجهی نشده است. مشروح گفتگوبا رئیس دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی را در ادامه می خوانید.

ارزیابی جنابعالی از روند نرخ تورم در سال جاری چیست؟
فکر می کنید با توجه به آزاد سازی قیمت بنزین و ادامه اجرای هدفمندی یارانه ها روند تورم همچنان کاهشی خواهد بود؟
روی کاهش تورم خیلی بیش از حد مانور داده می شود و به عنوان یک کار خارق العاده مطرح می شود. البته باید گفت که اقتصاد در سال ۹۱ رشد شدیدا منفی داشته و تورم بسیار بالا را طی کرده بود اما در سال ۹۲ به خاطر روی کار آمدن دولت جدید و اعتلای سرمایه های اجتماعی و بهبود اعتماد مردم به دولت، آرامش خاصی بر اقتصاد حاکم شد و تورم به طور قابل ملاحظه ای کاهش پیدا کرد ولی رکود همچنان پابرجاست. حالا گفته می شود که ما این تورم را با سیاست های انضباطی کاهش داده ایم در حالی که رشد نقدینگی ما همچنان بالاست. رکود پابرجاست و تورم هم نامتناسب هست. در گروه های غذایی که برای طبقات پایین بسیار مهم است تورم خیلی بیشتر از این هاست. امسال قیمت میوه ۲ تا ۳ برابر پارسال بوده است. قیمت نان هم گران شده است. حالا اگر ما بخواهیم برای طبقات زیر متوسط طبق ضریب انگل برای خوراکی ها، آشامیدنی ها و حمل و نقل وزن بیشتری را تعیین کنیم تورم به لحاظ جنبه های اجتماعی بسیار بدتر از آن چیزی است که اعلام می شود. البته تورم کل میانگین وزنی از تعداد بسیار زیادی کالاست ولی اینکه شما فکر کنید آن تورمی که زمینه های بهبود برابری و قدرت خرید را فراهم می کند این گونه نبود. دولت با یک زحمتی تلاش می کند که برای گروه خاصی کالابرگ بدهد – که هزینه های انجام این کار هم بسیار بالاست-اما یکدفعه قیمت نان را ۳۰ تا ۴۰ درصد افزایش می دهد و بعد نانوایی های آزادپز را رشد می دهد. به نظر من کیفیت تورم هنوز نامناسب است. از طرف دیگر رشد نقدینگی هم بالاست. البته فضای آرامی پدید آمده مثلا نرخ ارز با ثبات شده و طبیعی است که بعد از توافق اولیه ای که حاصل شد ثبات خوبی در بازار ارز ایجاد شد. خود فضای دولت جدید هم چون همراه با جذب اعتماد نسبی مردم بود کمک کرد. ولی اقتصاد همچنان در رکود قرار دارد و کاهش تورم کنونی هم بسیار مشکل است.

وزیر اقتصاد هم اخیرا در اظهاراتی گفته که کاهش تورم به هسته سخت خود رسیده است. شما به بحث رکود هم اشاره کردید. به نظر شما راهکارهایی که ما می توانیم رونق اقتصادی را به معنای واقعی در همه بخش ها شاهد باشیم و همزمان رشد نقدینگی را هم کاهش دهیم چه نوع راهکارهایی باید باشد؟
یک جنبه تورم جنبه پولی است و ما باید انضباط پولی داشته باشیم. آقایان با وجود آنکه می گویند ما انضباط پولی پیشه کرده ایم خودشان از فعالیت های موسسات پولی و مالی غیر مجاز و حتی مجاز نالان هستند. حجم نقدینگی به طور قابل ملاحظه ای افزایش پیدا کرده است. فرقی نمی کند که نقدینگی از پایه پولی باشد یا ضریب فزاینده پول. وقتی نقدینگی افزایش پیدا کرد زمینه برای افزایش تورم فراهم می شود. در مورد بحث
تولید باید گفت که به نظر من دولت در حمایت از تولید به معنای واقعی کلمه اصلا موفق نبوده است. بازار دلالی و سوداگری همچنان داغ است. همین فعالیت های غیر مجاز موسسات پولی و اعتباری را بررسی کنید ؛ زمین خواری، قاچاق، واسطه گری های چند لایه و... شما در استان تهران میوه هایی که از باغات به میادین عرضه می شود ببینید که بارنامه هایی که برای تولید کنندگان صادر می شود را ملاحظه کنید، قسمتی را هم که مصرف کنندگان می پردازند را ملاحظه کنید. مسئولان حتی موفق نشده اند دلالی های بسیار غیرمنصفانه ای که در بازار بزرگ میدان تره بار تهران هست را حذف کنند بنابراین اقتصاد بیشتر مبتنی بر فعالیت های دلال مابانه، سوداگرانه و نامولد هست تا فعالیت های تولیدی. وقتی به فعالان کسب و کار مراجعه می کنید عمدتا نالان بوده و در حال کاهش فعالیت خود
هستند. همان زمانی که این دولت سر کار آمد می دانستیم که بر اساس تجربه گذشته، تیم اقتصادی دولت فقط متغیرهای قیمتی را می شناسد. وقتی دولت جدید روی کار آمد حدود ۱۰ درصد به نرخ سود تسهیلات به تولید کنندگان اضافه شد و الان خیلی از تولید کنندگان می گویند که ما ۳۶ درصد بهره، تسهیلات می گیریم.
البته آقای دکتر شما خیلی بهتر از من مستحضرید که میراث اقتصادی که برای دولت یازدهم به جا گذاشته شد در هیچ بخشی قابل دفاع نبوده است.
کاملا صحیح است. در زمان دولت قبل، تورم بالا بود. فشار زیاد بود. کسری بودجه زیاد بود. اما ما نمی توانیم با این عنوان که دولت قبلی خیلی بد عمل کرده همان نظراتی که در دوره های قبل تجربه شده را دوباره تجربه کنیم. بله مسلم است که دولت قبل بد عمل کرده ولی ما باید خودمان را ارزیابی کنیم. ما باید به تولید کمک کنیم در صورتی که این کار را نکرده ایم.
رئیس جمهور محترم در یکی از نخستین نشست هایش با مجلس عنوان کرد که اگر ما گام دوم هدفمندی یارانه ها را برداریم بسیاری از مشکلات اقتصادی حل خواهد شد. درحالی که ما اعتقاد داریم که قیمت های نسبی باید تصحیح شود. تناسب ها در اقتصاد هم باید رعایت شود اما آیا مقدمات این کار فراهم شده است؟ اولین کاری که باید می شد این بود که ما ببینیم نسبت بسیاری از بانک های خصوصی و موسسات مالی و اعتباری با تولید چیست و نقدینگی را ردیابی کنیم. الان کار ما به جایی رسیده که وقتی تورم از ۴۰ درصد به ۱۵ درصد رسیده ما آمدیم ۲ درصد نرخ سود بانکی را کم کرده ایم و خود مسئولان بانکی هم می گویند که کسی این نرخ را اجرا نمی کند. بسیاری از بانک ها حاضرند روز شمار نرخ های ۲۵ یا ۲۶ درصدی بدهند. این نرخ ها هیچ ربطی به تولید ندارد و این وجوهی هم که جمع آوری می شود
به فعالیت های نامولد مرتبط است تا تولید. بنابراین بخشی از تورم به رونق تولید مربوط می شود که باید گفت که رونق تولید را هنوز شاهد نیستیم. بخش دیگر تورم هم به قدرت قیمت گذاری دلخواه مربوط است. سخنگوی دولت در ابتدای سال جاری می گوید که هیچ افزایش قیمتی در حامل های انرژی نخواهیم داشت. بعد یکدفعه می آیند می گویند به دلیل کسری بودجه، قیمت حامل ها افزایش می یابد این مسئله موجب کاهش اعتماد عمومی می شود.
همین چند روز پیش که بنزین ۷۰۰ تومانی به هزار تومانی تبدیل شد- و البته این مسئله بیش از ۲ تا ۳ هزار میلیارد تومان درآمد برای دولت ایجاد نخواهد کرد- این موضوع شاید ۲ درصد روی هزینه تاکسی ها و موسسات حمل و نقل اثر داشته ولی آنها ۲۰ درصد به کرایه های خود افزوده اند. این موضوع اختلال ایجاد خواهد کرد.حرف ما این است که افزایش قیمت ها نباید اختلال ایجاد کند. شما ببینید چقدر مردم در سطح شهر با تاکسی ها بر سر کرایه ها بحث می کنند و این عدم تناسب در قیمت ها هم موجب تحمیل فشار به مردم خواهد شد و هم آسیب های اجتماعی را زیاد خواهد کرد. لذا نظارت بر قیمت ها مسئله بسیار مهمی است. اقتصاد باید پالایش و تنظیم شود که بین قیمت تولید کننده و قیمت مصرف کننده چه فاصله ای باید باشد؟و کسانی که خدمات ارائه می کنند اگر هزینه هایشان بالا می رود این بالا رفتن چه نسبتی دارد و افزایش قیمت خدماتشان هم باید چه نسبتی داشته باشد؟
چرا وقتی در جاهایی که اصلا بازارهای رقابتی و عمیق وجود ندارد برخی به طور عامیانه مدام مطرح کنند که قیمت ها باید در بازار تعیین شود. شما در جامعه ببینید آن دسته از افراد که سوداگری می کنند هیچ مشکلی ندارند و درآمد زیادی دارند و آنهایی که کار تولیدی و مولد انجام می دهند در گذران زندگی شان دچار مشکل هستند.
شما اشاره کردید که هنوز رونق تولید مشاهده نمی شود. یکی از اساسی ترین مشکلات تولید، ظرفیت های خالی و بلااستفاده تولید در کشور ماست. به نظر شما برای استفاده از این ظرفیت های خالی باید چه کار کنیم؟
ظرفیت خالی به تقاضا مربوط می شود. شما در بخش مسکن هم همین مشکل را مشاهده می کنید. بسیاری از خانه ها خالی است ولی خریدار ندارد و این ریشه در رونق سوداگری های زمین و مسکن در ۱۰ سال گذشته دارد. بانک ها و موسسات خصوصی هم به افزایش قیمت مسکن در ۱۰ سال گذشته کمک کردند. این موسسات فکر نکردند که مردم با این قیمت های بالا قادر به خرید مسکن نیستند. در سال ۹۱ وقتی قیمت خودرو ۳ برابر شد مردم عادی تقاضایشان کاهش یافت. در سال های گذشته هم که بسیاری از قطعه سازان داخلی تعطیل شدند و قطعات از چین وارد شد و قاعدتا برای صادرات مشکل خواهیم داشت.لذا ما در طرف تقاضا که مربوط به توزیع درآمد می شود مشکل داریم. بنابراین سیاست هایی که به افزایش قیمت ها منجر می شود برای بازار کالاهایمان مشکل ایجاد خواهد کرد. از طرف دیگر خیلی از بنگاه ها مشکل منابع دارند. باید منابع را در اختیارشان قرار داد. به نظرم باید نقدینگی ۷۰۰ هزار میلیارد تومانی در اقتصاد به سمت تولید جهت دهی شود و بر نحوه هزینه کرد منابع هم نظارت صورت گیرد. باید بررسی شود که صدها موسسه مالی که بعد از سال ۷۹ تاسیس شده اند چه کار می کنند و رابطه شان با تولید چیست؟باید فعالیت های آنها کنترل شود. اگر این موسسات می توانند با تولید هماهنگ شوند که این کار را بکنند و اگر نمی توانند باید آنها را ببندیم.
مسئولان از سال ۷۹ وعده می دادند که اگر بانکداری خصوصی ایجاد بکنیم اقتصاد رشد می کند و نظام مالی اصلاح می شود در حالی که این گونه نشد و فقط برای یک عده ای آب و نان داشت و برای همین هست که هنوز عده ای در صف مجوز برای تاسیس موسسات مالی و اعتباری هستند. برای متغیرهای کلیدی هم باید فکری بکنیم. اخیرا رئیس کل بانک مرکزی اعلام کرده که ما می خواهیم ارز را تک نرخی کنیم. باید گفت که ارز تک رقمی وقتی معنی می دهد که بازار ارز داشته باشیم. ما  سال است که بازار ارز واقعی نداریم. وقتی بازار ارز داریم که اگر از ۱۰۰ مجرا تقاضای ارز داشته باشیم از ۱۰۰ مجرا هم عرضه ارز داشته باشیم. یعنی عرضه ارز از مجرای صادرات نفت و گاز و میعانات نفتی نباشد بلکه از مجرای صادرات
غیرنفتی به معنای واقعی آن باشد لذا در سالهای گذشته اگر نفت ما را خوب خریدند و قیمت آن بالا بود، قیمت ارز تمایل به کاهش داشت حتی اگر ما تورم داشتیم. از سال ۷۹ تا ۸۹ مازاد ارز داشتیم و تورم دورقمی هم داشتیم. این خود بهترین گواه است که ما بازار ارز نداریم. باید مجاری ارزآوری را متنوع کنیم تا بازار عمیق ارز که مبتنی بر بنیان های اقتصادی است شکل بگیرد. مسئولان اقتصادی هر وقت بخواهند نرخ پایین ارز را به نرخ بالای آن بچسبانند، می گویند می خواهیم تک نرخی کنیم.سال ۸۱ همین اتفاق افتاد و الان هم همین طور. ممکن است بگویند که وقتی دو نرخ تبدیل به یک نرخ شود ارز تک نرخی شده است اما تک نرخی شدن ارز منوط به ایجاد بازار عمیق ارز و تزریق ارز به این بازار از مجاری متعدد است که در صورت شکل گیری چنین بازاری قیمت ارز مشخص خواهد شد.
وقتی با تحریم مواجه شدیم تمام موسسات مالی و اعتباری، هلدینگ ها و مردم کوچه و بازار به خرید ارز روی آوردند و قیمت ارز ۳ برابر شد. مسئولان توجیه می کردند که افزایش قیمت ارز به معنای تخلیه تورم در خودش است و حالا باید رکود تولید را ببینیم چون جایگزینی واردات که یک مرحله لازم برای اقتصاد هست را بد انجام داده بودیم نه در کالاهای سرمایه ای و مواد اولیه و اقتصادی که در مواد اولیه و سرمایه ای وابسته به خارج بود با ارز ۳۵۰۰ تومانی مواجه شد و الان هنوز داریم اثرات آن را می بینیم. به نظرم دولت کار چندانی در برون رفت از این رکود انجام نداده است.
سوالی هم درباره هدفمندی یارانه ها داشتم. اکنون خود دولت هم می گوید یارانه نقدی یک قصه پرغصه شده است. به نظر شما دولت برای ساماندهی یارانه نقدی باید چه تدابیری داشته باشد؟
به نظر من دولت باید عزم خود را جزم کرده و برای دهک های بالا و متوسط اصلا یارانه نپردازد. در این خصوص کم کاری شده است. شناسایی دهک های پردرآمد هم نیازمند یک سری کارهای فنی است که به عقیده من کاملا شدنی است.
ادامه اجرای هدفمندی باید چگونه باشد؟
ما از ابتدا با این رویه مخالف بودیم. این دیگر اظهر من الشمس است که دولت قبلی در اجرای هدفمندی بد عمل کرده است. ولی ما باید هرچه خودمان کاشته ایم را معرفی کنیم. به نظر من یارانه نقدی از ابتدا اشتباه بود. وقتی سیستم حمل و نقل اصلاح نشده و هیچ برنامه ای برای ارتقای تکنولوژی در جهت کاهش شدت انرژی انجام نشده و با وجود دلالان در اقتصاد، شوک درمانی کار مشکلی است. وقتی در سال ۸۹ اولین اقدام اصلاحی که برای حذف یارانه ها انجام شد بدهی دولت و شرکت های دولتی به بانک مرکزی و بانک ها حدود ۵۰ هزار میلیارد تومان بود ولی درابتدای سال ۹۲ این رقم به ۲۵۰ هزار میلیارد تومان افزایش یافت. مدافعان هدفمندی می گفتند می خواهیم مصرف انرژی و آلودگی هوا کم شود. کجا این اهداف تحقق یافت؟ تورم هایی که به دنبال داشت نامتناسب بود. این تورم ها تخصیص درآمد را به نفع عوامل نامولد و به زیان عوامل مولد انجام داد. اقتصاد را باید در وهله اول با ثبات کرد و محیط آن را مناسب کرد بعد اصلاح قیمت ها انجام داد. به نظر من هدفمندی فرآیند موفقی نداشته و به آسیب های اجتماعی ما هم دامن زده است.
به عنوان آخرین سوال اگر به صورت خلاصه توصیه هایی برای بهبود وضعیت اقتصادی کشور دارید، بفرمایید.
در ابتدای امر باید بانک مرکزی نظام بانکی را در کنترل خودش بگیرد. بانک مرکزی برای کشوری که در حال جنگ اقتصادی است حکم اتاق جنگ را دارد. نظام بانکی باید اصلاح شود. نسبت بانکداری خصوصی و بانک ها و موسسات مالی و اعتباری باید در تولید و رشد کشور مشخص شود اگر مشخص نشود راه به جایی نمی بریم. چون هنجارگریزی و قانون گریزی در اقتصاد بالاست چاره ای نداریم جز اینکه نظارت هوشمند داشته باشیم و منابع را به سمت تولید جهت دهی کنیم. حتی باید مراقب تولیدکنندگان هم باشیم چون ممکن است آنها هم منابع بانکی را گرفته و صرف کارهای سودآوری کنند که تولیدی نیست. کار سختی داریم و نمی توانیم همه امور را حل کنیم. به نظر من باید در برنامه ششم و بودجه های آینده تمرکز خود را بر تولید بگذاریم. همچنین باید با فساد مخصوصا در حوزه تجارت خارجی و قاچاق هم مقابله کنیم. حمایت از تولید داخلی لازم است. البته این حمایت باید هوشمندانه و مشروط باشد. باید فاصله بین قیمت تولید کننده و قیمت مصرف کننده را کم کنیم. برای مقابله با فعالیت های دلالی و نامولد هم فکری شود. چرا باید یک دلال با یک گاری درآمد ۱۵ روزش از درآمد سالانه یک کشاورز خرده پا و متوسط بیشتر باشد؟ در تمام زمینه ها از جمله زمین، مسکن، واردات و... باید با سوداگری مقابله شود.

منبع: آفتاب یزد