آینده نفتی ایران پس از لغو تحریم ها

پایگاه خبری تحلیلی فولاد (ایفنا)-سال های اخیر سال های سختی برای صنعت نفت کشور بود. کمبود منابع و تکنولوژی به سبب تحریم های ناعادلانه غرب در کنار کاهش قیمت نفت (از اواسط سال ۹۳) فشار مضاعفی را بر این صنعت وارد کرد. اکنون نیز این تحریم ها به قوت خود پا برجاست اما به نظر می رسد تاریخ تحریم این صنعت در حال ورق خوردن است. فروردین ماه امسال ایران و ۶ کشور قدرتمند جهانی بیانیه ای را در لوزان سوئیس امضا کردند که بر اساس این بیانیه هسته ای تحریم های اعمال شده علیه ایران پس از توافق نهایی لغو می شود. بی شک لغو این تحریم ها امکان حضور دوباره ایران در بازار جهانی نفت و همچنین حضور سرمایه گذاران خارجی در این صنعت را فراهم خواهد کرد و این موضوع اکنون روزنه های امیدی را به روی صنعت نفت کشور باز کرده و آینده روشن برای این بخش را نوید می دهد. در همین راستا و برای بررسی بهتر مسائل نفتی کشور، گفتگویی با دکتر نرسی قربان متخصص اقتصاد انرژی انجام داده ایم.

اقتصاد ایرانی: شرایط بازار جهانی نفت و تأثیرات حمله عربستان بر یمن بر قیمت نفت بعد از تحولات اخیر بر سر بیانیه لوزان را چطور ارزیابی می کنید؟

تولید نفت در جهان حدود ۹۰ میلیون بشکه در روز است که اوپک یک سوم آن را تولید می کند. تجارت جهانی نفت هم بیش از ۵۵ ملیون بشکه در روز است که سهم اوپک حدود ۲۱ ملیون بشکه در روز یعنی کمی بیش از ۳۸ درصد آن است. ایران در حال حاضر و به علت تحریم ها کمی بیش از یک میلیون بشکه در روز صادرات دارد که نصف رقم قبل از تحریم ها می باشد. بنابراین صادرات ایران در حال حاضر کمتر از ۲ درصد تجارت نفت در جهان و قبل از تحریم ها کمتر از ۴ درصد بوده است. عربستان سعودی حدود ۹ ملیون بشکه در روز صادرات نفت و فراورده های نفتی دارد که بیش از ۱۶ درصد تجارت جهانی است. پس هر تحولی که نفت عربستان را تحت تاثیر قرار دهد به مراتب بیشتر از ایران در بازارهای نفتی بازتاب خواهد داشت. اینکه در نظر بگیریم که بیانیه اخیر (نه توافق) بازارهای جهانی را کاملا" تحت تاثیر قرار دهد دور از انتظار است. اگر تصور کنیم که نقش ایران بسیار مهم است در آن صورت توافق با ایران باید عرضه نفت را بالا ببرد و قیمت ها را کاهش دهد اما می بینیم که عکس العمل بازار در زمان امضاء توافق نامه کمتر از یک درصد نوسانات معمولی روز به حساب می آید.

عمده ترین عامل افزایش قیمت نفت، رشد تقاضا برای نفت است که با رشد اقتصادی در جهان ایجاد می شود. رشد اقتصادی به انرژی احتیاج دارد و نفت نیز یکی از حامل های مهم انرژی است. نکته ای که باید در نظر گرفته شود رشد تقاضا برای نفت در مقابل رشد تولید نفت است که روند قیمتها را به طرف بالا و یا پایین تعیین می نماید. عوامل دیگری هم مانند تنش در منطقه و نقش سایر حامل های انرژی در سبد انرژی جهانی در قیمت نفت تاثیرگذار است.

تحولات بازار نفت در چندین ماه گذشته و به ویژه پس از تصمیم اوپک در نگاه داشتن سقف تولید خود، بیشتر کشورها و حتی تحلیل گران انرژی را شگفت زده نموده است. سیاست کشورهای عرب حوزه خلیج فارس برای حفظ سهم تولید خود که اوپک را به دنبال خود کشید علی رغم آن که ملاحظات سیاسی هم در آن بی تاثیر نبود بر این منطق استوار بود که در شرایط کمبود تقاضا برای نفت هر میزان کاهش در تولید اوپک برای حفظ قیمت نفت منجر به کاهش سهم فروش نفت کشورهای اوپک و جایگزینی آن با صادرات غیر اوپکی ها خواهد شد. علاوه بر آن حفظ قیمت بالای نفت با کاهش تولید اوپک، افزایش تولید نفت از لایه شیل و حوزه های پر هزینه را تشویق می نماید که متقابلا" به عرصه بیشتر نفت و احتمالا به کاهش  قیمت آن می انجامد. 

در حال حاضر شاهد یک جنگ نفت پنهان هستیم که در آن اوپک و به ویژه عربستان سعودی مصمم هستند که تولید نفت از منابع پر هزینه را از بازار خارج کنند. با سقوط قیمت نفت به حدود ۶۰ دلار در هر بشکه، موسسات مالی بزرگ پیش بینی کردند که حدود یک تریلیون دلار سرمایه گذاری در  حوزه انرژی بازنگری و احتمالا به تعلیق در خواهد آمد. اگر این تعلیق بعلت قیمت پائین نفت طولانی شود حدود ۵.۷ میلیون بشکه نفت در روز در دهه آینده تولید نخواهد شد. باید در نظر داشت که این پیش بینی ها بر مبنای یک روز و یا یک ماه نیست بلکه متوسط قیمت نفت در سال را در نظر گرفته است.

در شرایط حاضر بازار نفت نسبت به تحولاتی که پتانسیل کاهش تولید نفت از عربستان را داشته باشد واکنش نشان می دهد. و بحران یمن که درگیری مستقیم عربستان سعودی را در جنگ داخلی یمن به دنبال داشته است از آن جمله می باشد. بدین ترتیب اگر ادامه این جنگ تولید نفت عربستان را به خطر اندازد شاهد افزایش قیمتها در بازارهای آینده خواهیم بود.

اقتصاد ایرانی: آینده همکاری انرژی بین ایران و غرب به خصوص اروپایی ها را چطور پیش بینی و ارزیابی می کنید؟ همچنین اگر ایران بخواهد به سهم بازار خود قبل از تحریم ها دست پیدا کند چه موانعی را پیش رو دارد؟

توافقنامه ایران با ۱+۵ نقش اروپا در صنعت نفت و گاز ایران را بسیار پر رنگ خواهد کرد. ایتالیا، اسپانیا و یونان خریداران نفت ایران در دهه های گذشته بوده اند که به خاطر تحریم ها این خرید را متوقف کردند. در شرایطی که این توافق با ۱+۵ صورت گیرد، کشورهای اروپائی خرید نفت ایران را شروع خواهند کرد و شرکت های ساخت وسائل و ادوات لازم برای صنعت نفت دوباره به ایران بر خواهند گشت. این حضور را حتی پیش از امضای قرارداد با ۱+۵ احتمالا در نمایشگاه نفت و گاز که از اواسط اردیبهشت ماه شروع به کار می کند را شاهد خواهیم بود. همانطور که می دانیم ایران به پیشرفته ترین کشور صاحب تکنولوژی و جذب سرمایه در صنعت نفت و گاز نیاز دارد یعنی همان چیزی که اروپائی ها از آن بهره مند هستند. البته شرکتهای خصوصی ایرانی این بار با قدرت و اعتماد بیشتر که ناشی از انجام بسیاری از طرح های نفتی در زمان تحریم است شرکای خوبی برای شرکت های اروپائی خواهند بود و آمادگی دارند تا در یک بازی برد-برد صنعت نفت ایران را شکوفا نمایند.

اگر توافق نامه مورد نظر در تیر ماه سال جاری عملی شود و در اواسط تابستان به اجرا در بیاید، احتمال آنکه ایران بتواند در ذخیره سازی زمستان ۲۰۱۵ /۲۰۱۶ افزایش صادرات داشته باشد محدود است و برگشت به سهم صادرات نفت قبل از تحریم ها آسان نخواهد بود چون بازارهای مقصد ایران توسط دیگران و به ویژه عربستان سعودی پر شده است. اما از آنجا که ایران کشوری بزرگ، پر جمعیت و با اقتصادی در حال رشد می باشد، نیاز دسترسی به این بازار، ایران را در موقعیت بهتری قرار خواهد داد. همچنین در آینده ای نزدیک اروپا، هند، ترکیه و چین خرید نفت بیشتر از ایران را به تدریج انجام خواهند داد بدین ترتیب پیش بینی می شود ایران در کمتر از دو سال به صادرات قبل از تحریم ها بازگردد.  

منبع: اقتصاد ایرانی