مسیر آینده توسعه ایران

پایگاه خبری تحلیلی فولاد (ایفنا)-دکتر سریع القلم نگاهی به مسیرآینده توسعه ایران داشته و معتقد است هیچ جامعه جهان سومی را سراغ ندارم که علاقه به توسعه داشته باشد زیرا در این کشورها توسعه توسط نخبگان جامعه رخ می دهد امارات، ترکیه و چین نمونه هایی از این کشورها هستند.

توسعه در کانون اهداف کشور نیست و هنوز اجماعی در این خصوص وجود ندارد. شاید بحران هسته یی ما را به این سمت ببرد. اما در حال حاضر به دلیل فقدان اتاق فکر متمرکزی برای طراحی اولویت های کشور، تغییر دولت موجب کنار گذاشتن برنامه توسعه شده و در نتیجه اهداف سیستم قربانی تصمیمات و علایق فردی می شود.
محمود سریع القلم، استاد دانشگاه شهید بهشتی با بیان مطلب فوق در سخنانی که تحت عنوان «نظریه یی برای توسعه ایران» ارایه داد، ویژگی های توسعه یافتگی را چنین برشمرد: توسعه یافتگی امری جهان شمول است که تصمیم گیری در مورد آن در سطح نخبگان ابزاری صورت می گیرد و قابلیت گوگل شدن و فرمول بندی دارد.
وی افزود: در غرب و شمال امریکا طی چند قرن گذشته توسعه یافتگی یک پدیده خطی و ترتیبی بوده است یعنی وقتی به قرن ۱۶ برمی گردیم مشاهده می کنیم فردی به نام ژان بودن تمام عمر خود را صرف این می کند که حکومت ها حق تعیین مالیات ندارند بلکه نمایندگان مردم باید نرخ مالیات را مشخص کنند. به این ترتیب لیبرالیسم سیاسی و اقتصادی قبل از اروپا در امریکا مطرح شده بود.
سریع القلم با بیان اینکه توسعه کشورهای غیرغربی مسیر دیگری را طی کرده است، اضافه کرد: زمانی که تاریخ امریکای لاتین را مطالعه می کنیم نقش جامعه در توسعه یافتگی محدود است اما در اروپا جامعه نقش کلیدی در توسعه یافتگی ایفا کرد و حاکمیت را وادار به توسعه کرده در صورتی که در آسیا و امریکای لاتین، خاورمیانه و آفریقا توسعه یافتگی محصول نخبگان جامعه و به ویژه نخبگان سیاسی است.
استاد دانشگاه شهید بهشتی تصریح کرد: با توجه به اینکه افراد و نخبگان سیاسی در فرآیند توسعه در خارج از غرب، نقش اساسی دارند و ماهیت فکری و طبقاتی آنها بسیار تعیین کننده است زیرا برای توسعه یافتگی یا باید از طریق جامعه یا از راه نخبگان برویم. البته رسیدن به توسعه از راه جامعه، راهی طولانی است اما در سطح نخبگی توسعه یافتگی سریع تر حاصل می شود.
وی ادامه داد: کشوری مانند چین خیلی سریع به توسعه یافتگی رسید زیرا در حزب کمونیسم چین تحول رخ داد. آنها دریافتند که در کنفرانس بین المللی رهبری جهان سوم هیچ فایده یی ندارد. بنابراین چینی ها به این نتیجه رسیدند که باید به سمت تولید بروند لذا اجماع سازی در درون نخبگان صورت گرفت و توسعه خیلی سریع رخ داد.
سریع القلم با تکیه به مطالعات خود افزود: هیچ جامعه جهان سومی را سراغ ندارم که علاقه به توسعه داشته باشد زیرا در این کشورها توسعه توسط نخبگان جامعه رخ می دهد امارات، ترکیه و چین نمونه هایی از این کشورها هستند.
وی تصریح کرد: فهم نخبگان سیاسی از نظام بین الملل تعیین کننده تر از سایر عوامل است یعنی در جهانی زندگی می کنیم که فهم مشترک از نظام بین المللی بسیار مهم است. بر این اساس مهم ترین موضوع در برنامه ششم این است که آیا بین نخبگان سیاسی ایران فهم مشترکی از نظام بین المللی وجود دارد؟ اگر این فهم مشترک وجود نداشته باشد، نمی توانیم در مدیریت کشور، افزایش کارآمدی و مشتقات بحث توسعه اقتصادی کار جدی انجام دهیم.
استاد دانشگاه شهید بهشتی با بیان اینکه توسعه یافتگی در اصول، بحثی جهانی است و بومی محسوب نمی شود، اضافه کرد: توسعه یافتگی امری جهان شمول است و اصول توسعه یافتگی قابلیت گوگل کردن دارد.

 هیچ کشوری بدون ارتباطات بین المللی پیشرفت  نمی کند
وی گفت: هیچ کشوری بدون ارتباطات بین المللی پیشرفت نمی کند؛ رقابت یک بحث بین المللی است؛ یعنی یک کارآفرین، نویسنده و مهندس ایرانی زمانی پیشرفت می کند که در دالان های بین المللی فعالیت کند.
استاد دانشگاه شهید بهشتی ادامه داد: از نظر فرمولی هیچ کشوری را نداریم که در فضای داخلی کشور خود فکر، تولید و رقابت کند و بخواهد تولید ناخالص داخلی نسبت به شاخص های کلان داشته باشد اما این امر با جهانی شدن محقق می شود.
سریع القلم تصریح کرد: اصول توسعه یافتگی مبتنی بر تجربه بشری است و جنبه بین المللی دارد و بدون صنعتی شدن، بوروکراسی کارآمد، شایسته سالاری، هماهنگی میان سه قوه، توزیع عادلانه امکانات، دانشگاه های حل المسایل، محوریت تولید فناوری، تصمیم اقتصادی غیرسیاسی نمی توان توسعه پیدا کرد.
وی الگوهای توسعه یافتگی را بر مبنای تولید ثروت و مزیت نسبی دانست و گفت: الگوی توسعه یافتگی می تواند بومی باشد اما اصول توسعه یافتگی، جهانی است و هر کشوری باید شرایط، زمینه ها و پتانسیل خود را بررسی کرده و مشاهده کند در چه زمینه هایی استعداد تولید ثروت را دارد.

 هدف امریکا برای قرن ۲۱
استاد دانشگاه شهید بهشتی افزود: کانون استراتژی ملی امریکا هدفی را که برای قرن ۲۱ اعلام کرده تسلط بر موضوع آی تی در سطح جهانی است و به همین دلیل در حال حاضر بهترین های چین، هند و ایران در امریکا جمع شده اند تا این امر محقق شود.
وی با بیان اینکه ذهن ایرانی ها در یک موضوع و تخصص متمرکز نیست، اضافه کرد: موفقیت زمانی حاصل می شود که در یک رشته و زمینه، تخصص و مهارت کامل وجود داشته باشد، بنابراین همین امر در ابعاد یک کشور نیز صادق است یعنی هیچ کشوری بدون تمرکز در یک حوزه نمی تواند در تولید ثروت ملی موفق باشد. عدم تمرکز در یک حوزه موجب پراکنده شدن بودجه و منابع شده و توسعه با کندی اتفاق می افتد.
سریع القلم انتقاد کرد: ما کشوری هستیم که با همسایگان جنوبی خود رابطه خوبی نداریم اما در امریکای مرکزی سرمایه گذاری می کنیم و این اتلاف منابع ملی است.
وی با ذکر این پرسش که آیا از انسان و شهروند، ایران، سیاست خارجی، نقش منطقه یی ایران، واژه زندگی و جامعه به تعریف واحد رسیده ایم، گفت: آیا به فهم مشترک رسیده ایم، ما در سیاست گذاری می توانیم تضاد و اختلاف داشته باشیم اما نباید در بیان مفاهیم اختلاف داشته باشیم.
سریع القلم در مورد الزامات بنیان های فکری ما اضافه کرد: بدون قفل شدن به کشورهای دیگر پیشرفت نخواهیم کرد؛ اگر اقتصاد ما به عراق و عربستان قفل نشود مسایل سیاسی و امنیتی حل نمی شود و توسعه کشورهایی آسیایی این را نشان می دهد. اکنون کشورهای مختلف جهان تلاش دارند تا به یکدیگر نزدیک شوند.
استاد دانشگاه شهید بهشتی ادامه داد: وقتی دو کشور از لحاظ اقتصادی به یکدیگر قفل شوند توسعه یافتگی رخ می دهد. به عنوان مثال این مورد در مکزیک رخ داد زیرا در ۷۰ سال گذشته ۷۵ درصد صادرات مکزیک، نفت بوده اما امروز کالا و خدمات صادر می کند.

 با جهانی شدن مجبور به پیشرفت هستیم
سریع القلم گفت: اگر در کشور ۵ هزار خارجی زندگی کنند، ناگزیر هستیم فرودگاه و جاده را اصلاح و آلودگی هوای تهران را رفع کنیم. به این ترتیب جهانی شدن راهی برای توسعه است. همچنین توسعه یافتگی را باید مردم و حکمرانان بخواهند و از این منظر توسعه، مفهومی خاص و وابسته به عوامل درونی یک کشور است. حکمرانان باید تصمیم بگیرند که کشور پیشرفت کند و میان جریان ها میانجی باشد.
استاد دانشگاه شهید بهشتی ادامه داد: به عنوان مثال حزب کمونیست چین سعی می کند از میان جریان های تجاری، بانکی، صنعت، کشاورزی و آی تی به استراتژی ملی برسد البته همچنان می کوشد بین آنها تفاهم ملی ایجاد کند. این نقشی است که حکمرانان در توسعه ایفا می کنند.
وی بین المللی شدن، فعالیت متمرکز و تخصصی، تفکیک قدرت اقتصادی از قدرت سیاسی، تبادل با بازارهای کار، سرمایه و فناوری، پشتیبانی طبقه متوسط و اقشار حرفه یی جامعه را ازجمله عوامل تحقق توسعه یافتگی در یک کشور دانست.
سریع القلم گفت: حکومت چین امروز به پشتوانه نویسندگان، کارآفرینان، مهندسان و متخصصان اداره می شود و در این کشور هر شخص گردش مالی بالای 2میلیارد دلار داشته باشد، می تواند در مشورت های حزب کمونیست مشارکت کند.

 تولید ثروت یعنی باورکردن کارآفرینان
وی تولید ثروت را مترادف با باورکردن کارآفرینان دانست و اضافه کرد: زمانی اردوغان از کووچ (یکی از سرمایه داران بزرگ ترکیه) خواست طرحی برای دوبرابر شدن ثروتش ارایه دهد زیرا با دوبرابر شدن ثروت او ۱.۵ میلیون شغل در کشور حاصل می شود. این تفکر یک سیاستمدار است که آینده ترکیه را تحت تاثیر قرار داده است.
استاد دانشگاه شهید بهشتی تصریح کرد: تنها ۶ درصد مبادلات تجاری خاورمیانه بین کشورهاست و ۹۰ درصد آن با بیرون منطقه است که بحرانی امنیتی برای کشورهای خاورمیانه است.
وی ادامه داد: می توانیم ده ها کنفرانس برای تفاهم در مسایل امنیتی و آینده یمن و دیگر کشورها با کشورهای عربی برگزار کنیم اما تا زمانی که ارتباط اقتصادی برقرار نکنیم نمی توانیم مسایل سیاسی را با این کشورها حل کنیم.

 ویژگی های مدیران
استاد دانشگاه شهید بهشتی تاکید کرد: افرادی که کشور را اداره می کنند باید نگاهی به چشم انداز جهانی شدن داشته باشند. برای جهانی شدن نیاز به دانش دقیق داریم، داشتن آمار دقیق نسبت به تحولات جهانی موضوع مهمی است.
وی افزود: در فرودگاه بین المللی ما در بهترین شرایط ۴۰ تا ۵۰ پرواز انجام می شود، اما استانبول روزانه ۲ هزار پرواز دارد و اکنون ترکیه در حال احداث فرودگاهی است که هاب شرق به غرب باشد، جهانی شدن ترکیه سبب شده تا نسبت به احداث چنین فرودگاهی احساس نیاز کند. سریع القلم با بیان اینکه حکمران باید به تعریف مشترک در نظام بین المللی در تمام زمینه ها برسد، اضافه کرد: به هر حال باید تعریف مشترک از آینده ایران داشته باشد. رهبر هر کشور باید به جامعه روحیه، امید و انگیزه برای رسیدن به اهداف دهد زیرا بدون روحیه اهداف حاصل نمی شود.
استاد دانشگاه شهید بهشتی به اهمیت ارتباط نخبگان با رهبران جامعه اشاره و اضافه کرد: متاسفانه ما در ناهماهنگی بسیار هنرمند هستیم.
وی تصریح کرد: فیس بوک مدتی قبل واتس آپ را به قیمت ۲۱.۸ میلیارد دلار خریداری کرد. در سال ۲۰۱۳ تمام ناشران در امریکا ۸.۷ میلیارد دلار ایبوک فروختند که این نشان دهنده رابطه در جهان است. اگر در فهم جهان جدی نشویم ۲۰ سال دیگر افراد قصد مهاجرت می کنند نه به خاطر مشکل اقتصادی بلکه به خاطر مشکل افق زمانی این کار را انجام می دهند. وقتی به ترکیه سفر می کنیم مشکل افق زمانی پیدا می کنیم زیرا شهروند ترکیه یی با یک کارت وارد کشورش می شود اما ما هنوز باید در صف مهر زدن پاسپورت بایستیم.
استاد دانشگاه شهید بهشتی ادامه داد: ۳۰ سال پیش زمانی که وارد بانک امریکایی می شدیم ۳۰ نفر را مشاهده می کردیم اما امروز یک نفر در بانک برای پاسخ به پرسش ها نشسته است زیرا در این کشور کسی از پول نقد استفاده نمی کند.
وی تصریح کرد: اگر پارادایم فکری ما مربوط به ۵۰ سال گذشته باشد، توسعه حاصل نمی شود. ما هنوز نظام بین الملل را سیاسی تلقی می کنیم در صورتی که این نظام به شدت اقتصادی است و اگر پارادایم ما تغییر نکند همچنان با سیستم ۴۰ سال گذشته کشور را مدیریت خواهیم کرد.
سریع القلم افزود: ۲۴ درصد مردم اندونزی در سال ۲۰۰۰ در خط فقر بودند اما تنها با مدیریت در حوزه اقتصاد کلان در سال ۲۰۱۲ خط فقر به ۱۲درصد رسید آن هم در کشوری که ۱۳هزار جزیره دارد و مدیریت امنیتی آن دشوار است اما نمونه بارز موفقیت در آسیا محسوب می شود.

 برنامه ششم با چشم انداز جهانی شدن
وی در مورد نرخ رشد اقتصادی کشورهای مختلف در سال جاری گفت: انتظار می رود نرخ رشد جهانی ۳.۸ درصد، نرخ رشد چین ۶.۸ درصد، انگستان ۳.۲ درصد، امریکا ۲.۱ درصد و اروپا و ژاپن یک درصد باشد. اگر نگاه ما در برنامه ششم جهانی باشد جایگاهی جدی در آسیا برای خودمان تعریف می کنیم.
سریع القلم افزود: یک درصد مردم امریکا یعنی ۳ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر ۴۶ درصد مالیات کشور را پرداخت می کنند که این مورد در امنیت ملی و برنامه ریزی اهمیت دارد.

 ایران کشور اتفاقات است
استاد دانشگاه شهید بهشتی با طرح این پرسش که آیا توسعه کانونی ترین هدف در کشور ماست، اضافه کرد: پاسخ منفی است زیرا اهداف فراوانی در این رابطه داریم و توسعه اقتصادی هنوز کانون اجماع ملی نشده. شاید در آینده این امر رخ دهد و بحران هسته یی ما را به این سمت هدایت کند زیرا ایران کشور اتفاقات است.
وی با طرح این پرسش انتقادی که درحال حاضر اتاق فکر متمرکز طراحی اولویت های کشور کجاست و در کجا اولویت های کشور طراحی می شود، اضافه کرد: درکشورهایی مانند چین، کره جنوبی و هند چوب حکمرانی را دست نفر بعدی می دهند و نمی گویند فکر بنده با قبلی متفاوت است. در این کشورها تغییر دولت ها فقط برای این است که کشور را مدیریت کنند نه اینکه همه چیز را از نو تعریف کنند.

 مکتب فکری متفاوت؛ ناکارآمدی
استاد دانشگاه شهید بهشتی ادامه داد: در یک کشور اولویت ها نمی تواند هر ۴ سال یا ۸ سال یک بار عوض شود. باید برای تمام دولت ها چشم انداز و اهداف یکسان تعیین شده باشد زیرا نمی توان در مدار حکمرانی چندین مکتب فکری داشت. در دانشگاه این امر امکان پذیر است که رهیافت مختلف سیاست گذاری وجود داشته باشد اما در دولت این کار ممکن نیست زیرا ناکارآمدی را به دنبال دارد.
سریع القلم با مفید قلمداد کردن مکاتب مختلف فلسفی و فکری در دانشگاه و نه در حکمرانی اضافه کرد: اگر هدف، توسعه و کارآمدی است تمامی جریان ها، نهادها و دستگاه های اجرایی باید به مشترکاتی در اولویت بندی و جهت گیری ها دست یابند. از سوی دیگر توسعه یافتگی یک انتخاب است نه اجبار و قرار نیست همه توسعه پیدا کنند.
وی افزود: کشورهایی که نسبتا با ثبات و ثروتمند هستند مانند: عربستان، آذربایجان، ترکیه، کویت، امارات و قطر و کشورهای بی ثبات با چالش های جدی مانند: افغانستان، عراق، سوریه، فلسطین و پاکستان، و کشورهایی در حاشیه مانند اردن، مصر و لبنان، آن قدر منابع در این محدوده مهم است که مکانیسم های حفظ و ثبات خود را پیدا می کند.
استاد دانشگاه شهید بهشتی ادامه داد: کشورهای شورای همکاری خلیج فارس ۲ تریلیون و ۶۰۰ میلیارد دلار دارایی دارند و کیفیت زندگی در این منطقه تقریبا برای ۱۵۰ سال آینده حفظ خواهد شد. کانون استراتژی مخالفان ایران این است که ایران ضعیف باقی بماند.

 کانون مذاکرات هسته ای ضعیف نگه داشتن ایران است
سریع القلم افزود: کانون مذاکرات هسته یی ضعیف نگه داشتن ایران است و تلاش ها بر این متمرکز است که در رسیدن منابع ملی و مالی به ایران تاخیر ایجاد کنند. به نظر می رسد ماهیت این کار سیاسی است نه فنی.
وی به اهمیت ساختار سازی اشاره کرد و گفت: اولویت سیستم بر خواسته ها، منافع و سلیقه های فردی، حرکت از مدیریت های فردی به مدیریت های ساختاری، حرکت ابهت فرد به مهارت های فرد، اجازه بروز و ظهور استعدادهای شهروندان ازجمله موارد مهم در ساختارمند شدن است. به عنوان مثال یک ایرانی کمتر می تواند نام یک مسوول کره جنوبی را نام ببرد زیرا کره جنوبی یک سیستم است اما در کشور ما همچنان فرد است که کلیدی است و بیشتر در مورد فرد صحبت می شود.  استاد دانشگاه شهید بهشتی ادامه داد: در کشور ما دلیل کلیدی فرهنگی و فکری توسعه نیافتگی این است که از فرد به سیستم حرکت نکرده ایم و واژه سیستم در نظام رفتاری و فکری بسیار ضعیف است.
وی در مورد تسلسل پیشرفت گفت: امکانات، سرمایه و درآمد، مدیریت کارآمد و تخصصی شدن تصمیم گیری، کار و تعامل ببن المللی و به کارگیری اقشار مختلف اجتماعی در مسیر پیشرفت حایز اهمیت است.

 کشورهای دیگر نباید از پیشرفت ایران هراس داشته باشند
سریع القلم تصریح کرد: سیاست خارجی مطلوب این است که ضرورت حرکت سیاست خارجی در ریل الزامات رشد اقتصادی باشد و از سوی دیگر سایر کشورها نباید از پیشرفت ایران هراس داشته باشند بلکه محیط بین المللی باید محیطی برای یادگیری، اثرگذاری و اثرپذیری و ایجاد فرصت باشد.
استاد دانشگاه شهید بهشتی ادامه داد: براندازی نظام ایران از سوی دولت امریکا مدت هاست کنار گذاشته شده و اوباما در گفت وگو با نیویورک تایمز گفت که استراتژی امریکا اقتصادی و سیاسی است.
وی تاکید کرد: تعطیلی هیجانات در رفتار سیاست خارجی، پرهیز در استفاده از لغاتی مانند حتما، یقینا، ۱۰۰ درصد در حوزه بین المللی و اصول نهایی مورد نظر حاکمیت در هرکشوری این است که هر زمان حکومت در مقام میانجی در میان جریان ها قرار گرفت می تواند به سمت پیشرفت حرکت کند و از سوی دیگر حاکمیت علاقه مند به کشور و آینده شهروندان، وجود اختلاف فقط در سطح سیاست گذاری ها، فهم دقیق محیط بین المللی از موارد دیگری است که باید مورد توجه قرار گیرد.

 واژه ثروت در ذهن ایرانی ها منفی است
سریع القلم گفت: در یک دوره افرادی در این کشور زحمت کشیده اند و دانش زمان را به کار گرفته اند و صنایعی را به پا کرده و سهم بازار ایران در جهان را افزایش داده اند. اما در ایران دو گروه صاحب سرمایه شدند: یکی؛ کارآفرینان علاقه مند به رشد و دیگری؛ رانت بگیران به ثروت رسیده.
وی ادامه داد: کارآفرینان گفته اند برای تحول در واژه ثروت نیاز به کار فرهنگی داریم زیرا ثروت در ذهن میانگین ایرانی یک واژه منفی است. تمام کتاب های ترجمه ایران تفکر مارکسیستی دارد و ترجمه ها به خوبی انجام شده و همین امر بر تفکرات ما تاثیر گذاشته است. استاد دانشگاه شهید بهشتی با بیان اینکه تاریخ روشنفکری در ایران ادبیات چپ است، اضافه کرد: ثروت، ارتباطات بین المللی و سرمایه داری مظلوم بوده است و در فرهنگ عمومی ما افراد بیشتر به ساده زندگی کردن و کم مصرف کردن تشویق می شوند.

 نقش رسانه ها
سریع القلم گفت: اگر رسانه ها بتوانند در مورد مسایل اقتصادی و فساد اقتصادی بیشتر بنویسند برای رشد کشور بسیار مهم است.
وی درخصوص تقدم و تاخر توسعه سیاسی، توسعه فرهنگی و توسعه اقتصادی ادامه داد: مهم ترین موضوع در یک کشور موضوع توسعه اقتصادی سپس توسعه فرهنگی و اجتماعی است و توسعه سیاسی محصول توسعه اقتصادی است. تا زمانی که در یک کشور طبقه متوسط شکل نگیرد و تولید ثروت نشود در آن کشور زمینه تشکل های سیاسی متحول شکل نمی گیرد.

منتشرشده در روزنامه تعادل

منبع: اقتصاد ایرانی