پایگاه خبری تحلیلی فولاد (ایفنا)-سازمان
کشورهای صادر کننده نفت Organization of petroleum Exporting
Counteries)) به اختصار" OPEC " (اوپک ) یک کارتل بین‌المللی نفتی
است . این کارتل نفتی که از جمله معروفترین و تاثیرگذارترین کارتل های دنیاست ، در
کنفرانسی که طی روزهای ۱۰ تا ۱۴
سپتامبر ۱۹۶۰ در بغداد با حضورنمایندگان ایران، عراق، کویت، عربستان سعودی و ونزوئلا برگزار شد، بنیان گذاشته شد.
در حال
حاضر این کارتل بین المللی مهم درصحنه مبادلات نفتی بین المللی متشکل است از
کشورهای الجزایر، ایران، عراق، کویت، لیبی، نیجریه، قطر، عربستان سعودی، امارات
متحده عربی، اکوادور، آنگولا و ونزوئلا . مقر بین‌المللی اوپک از بدو تاسیس در سال
۱۳۳۹ در ژنو بود و در سال ۱۳۴۴
به شهر وین در کشور اتریش انتقال یافت.
هدف اصلی
این سازمان، آنچنان که در اساسنامه بیان شده، وحدت بخشیدن و هماهنگ سازی سیاستهای
نفتی اعضاء آن است. حق عضویت در اوپک سالانه 5 میلیون دلار است و تنها کشورهای
صادرکننده نفت می توانند عضو آن باشند ، درمقابل پرداخت این حق عضویت اعضاء قادر
خواهند بود تا در سایه قدرت جمعی اوپک با تضمین قیمتهای بازار جهانی نفت ، منافع
نفتی خود را تامین و از بروز نوسانات غیرضروری جلوگیری نمایند. در ماده 2 اساسنامه
اوپک، هدف از تشکیل این سازمان تعریف شده است : « هماهنگی و یکپارچه سازی سیاستهای
نفت کشورهای عضو و تعیین بهترین راه برای تامین منافع جمعی یا فردی آنها، طراحی
شیوه‌هایی برای تضمین ثبات قیمت نفت در بازار نفت بین‌المللی به منظور از بین بردن
نوسانات مضر وغیر ضروری؛ عنایت و توجه ویژه به کشورهای تولید کننده نفت و توجه خاص
به ضرورت فراهم کردن درآمد ثابت برای کشورهای تولید کننده نفت؛ تامین نفت کشورهای
مصرف کننده به صورت کارآمد، مقرون به صرفه وهمیشگی؛ وبازده مناسب ومنصفانه برای
آنهایی که در صنعت نفت سرمایه گذاری می‌کنند. »
اصولا
سازمان اوپک در تقابل با سیاست استثماری شرکت‌های بزرگ نفتی مشهور به «هفت
خواهران» (1) ایجاد شد. هفت خواهران نفتی با اینکه از منابع نفتی زیادی برخوردار
نبودند، ولی بدلیل دراختیارداشتن تکنولوژی تولید نفت و تسلط بر شبکه حمل و نقل نفت
خام، عملا جریان بازار نفت را دردست داشته ، ازافزایش قیمت نفت جلوگیری کرده، ارزش
آن را بصورت مصنوعی در بازار پایین نگه می‌داشتند. اوپک به منظور مقابله با قدرت
انحصاری هفت خواهران و در راستای دفاع از منافع کشورهای تولیدکننده نفت که در واقع
صاحبان اصلی مخازن بزرگ نفتی جهان بودند، تاسیس شد و توانست با تاثیرگذاری بر
بازار نفت در جهت جلوگیری از سقوط ناگهانی یا افزایش انفجاری قیمت نفت دراعاده
حقوق کشورهای تولید کننده نفت نقش مهمی را ایفاء نماید ؛ گرچه دراین مسیر نیازمند
همکاری و هماهنگی با سایر کشورهای صادر کننده نفت نیز می باشد که بعضا خارج از این
سازمان قرار گرفته‌اند که در راس آنها روسیه قراردارد ، درنتیجه اوپک مجبور است
برای حفظ بهای نفت خام با آنها هماهنگ باشد.
اوج رقابت
اوپک و کشورهای غربی مصرف کننده نفت در فاصله سالهای 1973 تا 1980 بود که اعمال
سیاستگذاری و کنترل بازار جهانی نفت توسط کشورهای عضو اوپک منجر به افزایش چند
برابری قیمت نفت و حتی تحریم نفت علیه اسرائیل توسط اوپک گردید.
ازآنجا که
کشورهای صادرکننده نفت عضواوپک ، قریب به دوسوم ذخایر نفتی جهان را دارا می باشند
؛ تصمیمات اتخاذ شده توسط اوپک تأثیر بسیار زیادی بر قیمت نفت درجهان دارد. سبد
نفتی اوپک متشکل از نفت صحرای الجزایر، نفت گیراسول آنگولا، نفت اورینت اکوادور،
نفت سنگین ایران، نفت سبک بصره عراق، نفت صادراتی کویت، سیدر لیبی، بونی لایت
نیجریه، نفت مارین قطر، نفت سبک عربستان، نفت موربان امارات و مِرِی ونزوئلا است.
اکنون
اوپک پس از گذشت نیم قرن از تاسیس با بحران عدم هماهنگی دولتهای عضو روبروست ،
بعضا سران دولتهای عضو اوپک بدلیل وابستگی‌های خارجی که دارند هماهنگی کامل با
سایر اعضای این سازمان ندارند. از جمله نشست اوپک در 27 نوامبر سال 2014 و تصمیم
این سازمان مبنی برعدم کاهش سقف تولید ، سبب تشدید روند نزولی قیمت نفت شد.
از
دیگرعوامل کاهش قیمت نفت در جهان ، عرضه بیش از حد آن است که به دنبال آن کاهش
تقاضای این کالای اساسی را درپی داشته است. عربستان به عنوان اصلی‌ترین عامل کاهش
قیمت نفت با همدستی برخی کشورهای حاشیه خلیج فارس مانع ازکاهش سقف تولید
نفت اوپک
شدند. ازمنظر اقتصادی سیاست حفظ بازار و خارج کردن نفت شیل امریکا ازمیدان رقابت
با عربستان سبب شده تا علی النعیمی، وزیر نفت این کشور با قاطعیت اعلام کند هیچ
کشوری از اعضای اوپک حق کاهش عرضه نفت را ندارد. بنابراین هدف عربستان در این مقطع
زمانی دراختیارگرفتن سهم حداکثری از بازارنفت ، بدون توجه به قیمت آن است. عربستان
می کوشد تا با پایین آوردن قیمت نفت ، برخی از اعضای اوپک که نفت را با هزینه بالا
استخراج می کنند مجبوربه ترک اوپک گردند. بدیهی است با خروج حتی یک عضو از دایره
اوپک ، سهم عربستان از بازارنفت افزایش می یابد. همچنین نقش عربستان و روسیه در
برهم زدن بازار جهانی نفت از طریق افزایش فزاینده عرضه نفت نیز با همین هدف صورت
می گیرد.
ازسوی
دیگر قرارگرفتن عربستان درجبهه غربی - در تقابل بیش از پیش با جبهه اسلامی - و در
کناردشمنان سیاسی ایران ، به عنوان دارنده سومین میدان بزرگ نفتی جهان ، به این
امرصبغه سیاسی نیز بخشیده است. (2) با توجه به وابستگی شدید بودجه ما به نفت ، می
توان گفت سقوط بهای نفت خام در بازارهای جهانی به قصد تحت فشارقرار دادن ما از سوی
آمریکا صورت گرفته است . به عنوان مثال بودجه امسال ایران با نفت صد دلاری بسته
شده که براساس اصل تخمین درآمدها در بودجه ریزی ، کاهش قیمت نفت درآمدهای کشور را
با ابهام روبرو می کند. همچنین بودجه سال اینده نیز با قیمت 72 دلار بسته شده است
که وضع پیش آمده حکایت از عدم تحقق این عدد دارد ( به طور کلی بیشتر کشورهای
نفت خیز جهان از جمله روسیه بودجه خود را با قیمت نفت بین 90 تا صد دلار بسته اند
). در کناراین موضوع تضعیف دولت بشار اسد و مقابله با سوریه نیز همگام با وارد
آوردن فشار به ایران می تواند دستاورد احتمالی آمریکا از این سناریوی سیاه
امریکایی - سعودی تلقی گردد.
اما با
وجود تلاشهای عربستان برای تثبیت سهم حداکثری خود از بازار نفت جهان و کنار زدن
رقبا ، همچنان ایران و عراق با دادن تخفیف در قیمت فروش نفت خود به خریداران
آسیایی برای حفظ سهم خود در بازار و ایجاد فضای بازار رقابتی می کوشند. (3) به
عقیده جان اسفاکیانکیس، مدیر بخش خاورمیانه در گروه سرمایه گذاری «اشمور» ، هرچند
ایران و عراق در این برهه زمانی مبادرت به کاهش مبلغ دریافتی بابت فروش نفت خود
کرده‌اند، حاضر نخواهند بود نفت زیادی را با این قیمت به فروش برسانند. این در
حالی است که سعودی‌ها به هر قیمتی در پی افزایش سهم خود از بازار هستند. از سوی
دیگر، ایران در فاصله ماه‌های دسامبر تا ژانویه، تولید نفت خود را از ۲.۷۷
میلیون بشکه در روز به ۲.۷۸ میلیون بشکه افزایش
داده و عراق نیز در همین مدت، از ۳.۷ میلیون
بشکه در روز به ۳.۹ میلیون بشکه در روز رسیده است.
البته
این اقدام دولت ایران بصورت مقطعی مطلوب بوده و به عنوان مسکن عمل می نماید ،
درحالی که انتظار می رود دولت ایران به عنوان دومین تولید کننده نفت اوپک درخواست جلسه
فوق العاده اوپک را بنماید - در ساختار سازمانی اوپک ، کنفرانس وزیران علاوه بر دو
نشست عادی سالانه خود بنابه ضرورت اختیار تشکیل نشست‌های فوق‌العاده نیز دارد - تا
بتواند ضمن تاکید بر حفظ
اهداف اصولی و اولیه اوپک ؛ با ایجاد جبهه متحد ، از جلب
همکاری واتفاق نظرسایر کشورهای تاثیرگذارعضواوپک ، جهت برون رفت از این مشکل بهره
برداری نماید تا ضمن متعادل نمودن قیمت نفت ، ازعرضه بیش از ضرورت جلوگیری شود و در
صورت لزوم نیز اصلاحیه جهت بهبود کار اعضای اوپک پیشنهاد نماید ، چراکه برابر ماده
39 متن اصلی اساسنامه سازمان اوپک « ممکن است بوسیله هرکشور عضو، اصلاحیه هایی به
این اساسنامه پیشنهاد شود . چنین اصلاحیه هایی پس از مطرح شدن درهیئت عامل وتائید
آن هیئت ، جهت تصویب به کنفرانس پیشنهاد خواهد گردید » (4). ازآنجاکه قدرت اوپک در
سایه اتحاد و اجماع درمیان اعضاء نمایان میشود ، اینکه یک عضو تلاش کند از موقعیت
خود به ضرر سایر اعضاء دیگر استفاده کند، در تناقض آشکار با هدف اولیه تشکیل اوپک
است.
منبع:
اقتصادپرس