تأثیر سیاسی-جغرافیایی نفت ارزان

پایگاه خبری تحلیلی فولاد (ایفنا)-بازار نفت با تمامی بازارهای دیگر دنیا تفاوت دارد چرا که به شدت به انتظار فعالین بازار از عرضه و تقاضا در آینده بستگی دارد.

در پنج ماه گذشته، قیمت نفت با افت بیش از ۲۵ درصد به کمتر از بشکه ای ۸۰ دلار رسیده است. اگر قیمت نفت در این سطح باقی بماند، پیامدهای مهمی را به همراه خواهد داشت که برخی از این پیامدها برای بسیاری از کشورهای سراسر جهان خوب و برخی از آن پیامدها بد خواهد بود. اگر قیمت نفت بیش از این قیمت کنونی دچار کاهش شود، که البته احتمال آن نیز وجود دارد، پیامدهای ژئوپولتیکی آن بر برخی کشورهای تولیدکننده نفت چشمگیر خواهد بود.

قیمت نفت در هر برهه از زمان به انتظارات فعالان بازار از عرضه و تقاضا در آینده بستگی دارد. نقش انتظار موجب شده است که بازار نفت با هر بازار دیگری متفاوت باشد. بعنوان مثال، در بازار سبزی های تازه، قیمت می بایست با عرضه و تقاضای کشت کنونی متوازن شود اما تولیدکنندگان نفت و دیگر افرادی که در این صنعت هستند می توانند در صورتیکه احساس می کنند قیمت نفت در آینده بالاتر می رود، عرضه نفت را از بازار خارج کنند یا اینکه در صورتیکه احساس کنند ممکن است در آینده قیمت نفت دچار افت شود، عرضه نفت در بازار را افزایش دهند.

شرکت های نفت در سراسر جهان از طریق کاهش میزان نفتی که از زمین استخراج می کنند، می توانند عرضه نفت در بازار را کاهش دهند. تولیدکنندگان نفت نیز همچنین می توانند از طریق نگه داشتن موجودی نفت تانکرها در دریاها و دیگر تأسیسات ذخیره سازی، عرضه نفت را محدود کنند و به طور بالعکس، تولیدکنندگان نفت می توانند از طریق افزایش تولید یا خالی کردن موجودی نفت خود، عرضه نفت به بازار را افزایش دهند.

انتظارات بازار که در قیمت امروز نفت منعکس شده است، نمایانگر این است که در آینده تقاضا برای نفت پایین تر می آید و عرضه در آینده بیشتر می شود. تقاضای پایین نمایانگر ضعف کنونی فعالیت اقتصادی به ویژه در اروپا و چین است و مهم از آن نمایانگر تغییرات بلند مدت تر در فناوری است که در نتیجه آن بهره وری سوخت خودرو افزایش پیدا می کند و ترغیب به استفاده از انرژی خورشیدی و دیگر منابع انرژی غیرنفتی می شود. افزایش عرضه بالقوه نفت در آینده نمایانگر محصول جدیدی است که توسط شکست هیدرولیکی، توسعه ماسه های تار کانادا (tar sands) و تصمیم اخیر مکزیک در زمینه صدور مجوز برای شرکت های خارجی نفت برای تولید منابع انرژی این کشور می باشد.

این تغییرات در تقاضا و عرضه نشان می دهد که قیمت آینده نفت، کمتر از میزانی است که تنها چند ماه پیش سهامداران این صنعت انتظار آن را داشتند. برخی از تغییرات در تقاضا و عرضه نفت در آینده زودتر از اینها قابل پیش بینی بود اما هیچ راهی وجود ندارد که بتوان به زمان تغییر نگرش ها و انتظارات پی برد. نوسانات تاریخی قیمت نفت نمایانگر تغییرات ذهنی و همچنین واقعیات عینی است.

قیمت امروز نفت همچنین به نرخ بهره پیش بینی شده در آینده مرتبط است. به طور خاص، تولیدکنندگان نفت، یک گزینه سرمایه گذاری در اختیار دارند و این است که می توانند درحال حاضر تولید را افزایش دهند و نفت بیشتری را به قیمت امروز به فروش برسانند و درآمد حاصل را در نرخ بهره طولانی مدت موجود، سرمایه گذاری کنند یا اینکه می توانند نفت را بعنوان سرمایه گذاری در زمین باقی بگذارند.

نرخ بهره پایین، تولیدکنندگان را ترغیب می کند تا نفت را در زمین باقی بگذارند. وقتی ظرف چند سال آینده این نرخ بهره که در حال حاضر به طور غیرطبیعی پایین است، در اوراق قرضه بلندمدت افزایش پیدا کند، تولیدکنندگان بیش از پیش جذب می شوند تا عرضه نفت را افزایش دهند و اینکه نرخ بهره پایین که به صورت غیرطبیعی پایین است، در اوراق قرضه طولانی مدت افزایش می یابد و تولیدکنندگان می توانند درآمد حاصل خود را با نرخ بهره بالاتر سرمایه گذاری کنند. برخلاف این مسئله که انتظارات از اصول عرضه و تقاضا در آینده تغییر می کند اما افزایش نرخ بهره موجب می شود که قیمت نفت بیش از این دچار افت شود.

قیمت پایین نفت، خبر خوبی برای اقتصاد آمریکا است زیرا این مسئله حاکی از درآمد واقعی بالاتر برای مصرف کنندگان آمریکایی است. در آمریکا، قیمت پایین نفت موجب می شود که درآمد واقعی، از تولیدکنندگان نفت به خانوارها منتقل شود که همین امر تقاضای کوتاه مدت را افزایش می دهد زیرا خانوارها در مقایسه با شرکت ها، بخش بیشتری از درآمدهای خود را هزینه می کنند و به همین دلیلی که گفته شد کاهش قیمت نفت به افزایش تقاضا در اروپا، آسیا و دیگر مناطق وارد کننده نفت منجر می شود.

بزرگترین بازندگان افت قیمت نفت، چندین کشوری هستند که با آمریکا رابطه دوستی ندارند و هم پیمان این کشور به حساب نمی آیند و شامل ونزوئلا، ایران و روسیه می شوند. این کشورها برای پشتیبانی از هزینه های دولتی و به ویژه برنامه های گسترده نقل و انتقالات تا حد بسیار زیادی به ذخایر نفتی خود وابسته هستند. حتی با قیمت هر بشکه نفت ۷۵ یا ۸۰ دلار، این دولت ها برای تأمین بودجه برنامه های عوام گرایی که به این برنامه ها برای حفظ حمایت مردم نیاز دارند، با مشکل روبرو می شوند.

گرچه عربستان و چند کشور حوزه خلیج فارس نیز از صادرکنندگان مهم نفت به حساب می آیند، اما از دو جنبه مهم، وضع آنها با دیگر تولیدکنندگان نفت فرق می کند. اول اینکه، هزینه استخراج نفت برای آنها بسیار پایین است به این مفهوم که آنها قادرند با قیمت کنونی یا حتی قیمت خیلی پایین تر به طرز پرسودی نفت تولید کنند و دوم اینکه ذخایر عظیم مالی آنها این اجازه را به آنها می دهد که فعالیت های داخلی و بین المللی اشان را برای یک بازه زمانی طولانی تأمین مالی کنند زیرا آنها به دنبال این هستند که به منظور کاهش وابستگی به ذخایر نفتی، اقتصاد خود را تغییر ماهیت دهند.

 کاهش بیشتر در قیمت نفت می تواند، پیامدهای ژئوپالتیکی زیادی به همراه داشته باشد. قیمت هر بشکه نفت ۶۰ دلار می تواند مشکلات شدیدی را برای روسیه به طور خاص به وجود آورد. «ولادیمیر پوتین» رئیس جمهور روسیه دیگر قادر نخواهد بود برنامه های نقل و انتقالاتی که هم اکنون به او در حفظ حمایت مردمی کمک کرده، ادامه دهد. این مسئله همچنین پیامدهای مشابهی در ایران و ونزوئلا خواهد داشت.

هنوز مشخص نیست که آیا دولت های کنونی این کشورها می توانند از کاهش قابل توجه و چشمگیر قیمت نفت در آینده جان سالم به در برند یا خیر اما این واضح است که کشورهای واردکننده نفت نفع زیادی از این مسئله خواهند برد.

منبع: اقتصاد ایرانی