پایگاه خبری تحلیلی فولاد (ایفنا)-برای پیل سوختی سند
راهبردی تدوین شده ولی در مورد سایر انرژی ها تاکنون این اتفاق رخ نداده است. اما
برنامه ریزی هایی که صورت گرفته به گونه ای نیست که یک وظیفه ملی در این مورد
ایجاد کند هرچند در ظاهر ممکن است الزام آور باشند اما برای اینکه این مساله تنها
روی کاغذ نباشد و در عمل پیاده شود مستلزم آیین نامه ها و قوانین تکمیلی است.
به گزارش تعادل، به طور کلی دو راه برای افرادی که تمایل به سرمایه گذاری روی
انرژی های نو دارند، وجود دارد. در یک حالت دولت ۵۰ درصد
هزینه های سرمایه گذاری را تقبل می کند و همانطور که گفته شد تسهیلات بانکی و زمین
و... در اختیار آنها قرار می دهد تا به فعالیت بپردازند یا اینکه افراد می توانند
خود اقدام به تامین و راه اندازی تجهیزات کنند و با دولت قرارداد خرید تضمینی برق
منعقد کنند
گروه گفت و گو
بر کسی پوشیده نیست که تقاضا ی انرژی رو به افزایش است. باوجود اقتصاد های نوظهور
و کشورهای غیرعضو*OECD، انتظار می رود کل مصرف انرژی در دنیا در۲۰ سال
آینده حدود ۴۰ درصد رشد کند که نیازمند مقادیر عظیمی از زغال
سنگ، نفت و گاز است. اما تنها سوخت های فسیلی پاسخگوی این رشد نیستند. تقاضا برای
انرژی های تجدیدپذیر به طور قابل توجهی افزایش یافته و براساس مطالعات جدید،
تاکنون به معنی واقعی هزینه یی روی انرژی خورشیدی، باد و سایر انرژی های سبز صورت
نگرفته است. این هزینه ها می تواند منجر به ایجاد سبد سرمایه گذاری سبز برای سرمایه
گذاران شود.
قطعا آینده یی سبز برای خریداران انرژی های تجدیدپذیر پیشِ رو است. مطالعه جدیدی
نشان می دهد تا سال ۲۰۳۰ سرمایه گذاری درحدود ۱/۵ میلیارد
دلار روی نیروگاه های انرژی تجدیدپذیر انجام خواهد شد. بر طبق گزارشی از موسسه
Bloomberg New Energy Finance تا سال ۲۰۳۰،
انرژی های تجدیدپذیر بیش از ۶۰ درصد از ۵۵۷۹ گیگاوات
ظرفیت جدید تولید برق دنیا را تامین و بیش از ۶۵ درصد
از ۷/۷ میلیارد دلار سرمایه گذاری در صنعت برق را به
خود جذب خواهد کرد. روی هم رفته سهم سوخت های فسیلی ازجمله گاز و زغال سنگ، در
تولید برق به ۴۶ درصد نزول خواهد کرد، اگرچه همچنان این سهم
زیاد است اما نه در مقایسه با سهم ۶۴ درصدی
فعلی ِ آن ها. حضور ایران در این تغییر رویکرد جهانی، نیاز به زیرساختهایی اساسی
دارد.
مهم ترین بخشی از آن، به رسمیت شناختن و راه انداختن کسب وکارهای سبز است. سپس می
توان به تشکیل صندوق های سرمایه گذاری سبز، برای تامین مالی این شرکتها در بازار
سرمایه کشور هم فکر کرد. دکتر عبدالرزاق کعبی نژادیان میهمان کافه اقتصاد بود تا
در این خصوص جوابگوی سوالات ما باشد که البته دلخوری ایشان از مسوولان مختلف در
سطح نهاد ریاست جمهوری برای عدم حمایت مالی و حتی ممانعت از دکتر کعبی نژادیان
برای حضور در محافل علمی بین المللی هم، قابل تامل است.
* Organization for Economic Co-operation and Development سازمانی
بین المللی با عضو است که اعضایش متعهد به اصولا اقتصاد آزاد و دموکراتیک
است.
پیش از آغاز بحث، انرژی سبز چگونه تعریف می شود؟
در واقع معانی متفاوتی برای انرژی های سبز به کار گرفته شده است. به نظر من انرژی
های سبز را باید در ارتباط با آلودگی های زیست محیطی مورد توجه قرار داد. به عنوان
مثال مجمع بین المللی تغییرات آب و هوایی (IPCC) برای مقابله با مشکل
گرمایش کره زمین به واسطه انتشار گازهای گلخانه یی همچون CO2راه حل هایی را تعریف
کرده است که اگر لازم باشد در ادامه مطرح خواهم کرد. انرژی های سبز به عنوان یکی
از راه حل های کاهش آلودگی زیست محیطی بوده و از نظر من تعریف آن استفاده از انرژی
های طبیعی تجدیدپذیر و نو است که البته ممکن است افرادی با این تعریف مخالف باشند
یا تعاریف دیگری داشته باشند. در گذشته های دور هم انرژی طبیعی مانند باد، آب و
خورشید مورد استفاده قرار می گرفت که قطعا اثرات مثبتی در سلامتی افراد داشته و
امروزه تنها مساله مدرن سازی استفاده از این انرژی ها مطرح است.
آیا استفاده از انرژی های سبز از سوی IPCC الزام آور است یا
سقفی برای استفاده کشورها از آن وجود دارد؟
در سال۲۰۰۰ IPCC اینگونه در نظر گرفته
بود که میزان دی اکسیدکربن تولیدی هر فرد به مقادیر سطح سال ۱۹۹۰ برگردانده
شود. هرچند بسیاری از کشورهای اروپایی و امریکایی برای رسیدن به این هدف تلاش کرده
اند اما تحقق آن ساده نیست و نظر شخصی من این است که تحقق این مساله دور از انتظار
است چون رشد اقتصادی کشورها وابسته به استفاده از سوخت های فسیلی و مصرف انرژی است
و تا به حال این کشورها موفق نشده اند که کاملا انرژی های نو و تجدیدپذیر را
جایگزین سوخت های فسیلی کنند.
وضعیت ایران در استفاده از انرژی های سبز چگونه است؟
قطعا ایران هم با توجه به توصیه های IPCC در این زمینه تلاش می
کند. ما تقریبا از سال ۱۳۷۰ شروع به استفاده از
انرژی های تجدیدپذیر کرده ایم. تا به امروز ایران موفق شده است حدود ۱۳۵ مگاوات
از انرژی های باد، ۳۵ مگاوات انرژی های
خورشیدی و ۸/۶ مگاوات انرژی تولیدی از زیست توده
(Biomass) را
مورد بهره برداری و استفاده قرار دهد.
هرچند این میزان خیلی قابل توجه نیست اما از این نظر جای امیدواری وجود دارد که
کشور ما در زمینه تکنولوژی، فناوری و توسعه علمی این انرژی ها وارد عمل شده است.
سرعت رشد این انرژی ها چگونه است؟ آیا این میزان تولید انرژی از منابع تجدیدپذیر
بعد از ۲۳ سال عملکرد مناسبی است؟
نمی توان گفت این عملکرد مناسب نبوده است. ما باید فرصت کافی به جامعه علمی و
دانشمندان همچنین سیاست مداران خود بدهیم. شروع این کار و ادامه آن در درجه اول
مهم است و در کنار آن باید تلاش بیشتری صورت بگیرد تا با افزایش تجربه کشورمان در
این زمینه رشد بیشتری حاصل شود. هرچند از نظر من هم روش هایی که تاکنون به کار
گرفته شده، مناسب نبوده اند و می توانستیم با روش ها و رویکرد های علمی بهتر،
پیشروی بیشتری داشته باشیم.
آیا سند و برنامه خاصی در این زمینه تدوین نشده است؟
برای پیل سوختی سند راهبردی تدوین شده ولی در مورد سایر انرژی ها تاکنون این اتفاق
رخ نداده است. اما برنامه ریزی هایی که صورت گرفته به گونه یی نیست که یک وظیفه
ملی در این مورد ایجاد کند هرچند در ظاهر ممکن است الزام آور باشند اما برای اینکه
این مساله تنها روی کاغذ نباشد و در عمل پیاده شود مستلزم آیین نامه ها و قوانین
تکمیلی است.
در دولت یازدهم وزیر نیروی متخصص منصوب شده که انتظارات بالایی از وی در زمینه
انرژی های نو و تغییر رویکرد وجود دارد. به نظر شما در دولت یازدهم برنامه یی در
این زمینه تهیه و عمل شده است؟
قطعا تلاش هایی در وزارت نیرو در این زمینه مانند گذشته درحال انجام است. به عنوان
مثال در برنامه پنجم توسعه در نظر گرفته شده که تولید انرژی بادی و خورشیدی به ۵ هزار
مگاوات رسانده شود اما آنچه تحقق یافته بسیار کمتر است. هدف دولت این است که با
همکاری بخش خصوصی به این هدف نایل شود اما با توجه به امکانات فعلی تحقق این مساله
دور از انتظار خواهد بود.
تفاوت کشورهای پیشرو در انرژی سبز با ایران در چیست؟
پیشرفت در هر عرصه یی نیازمند به کارگیری متخصصین آن است و باید حمایت از این
متخصصان مورد توجه قرار گیرد. متاسفانه در ایران نه تنها این فرصت به متخصصی داده
نمی شود، گاهی فرصت از آنان هم گرفته می شود! من دکتری انرژی خورشیدی ام را در
ژاپن دریافت کردم و بعد از آنکه به ایران آمدم، سعی کردم شخصا برای گسترش این علم
در کشور تلاش کنم. بیش از ۱۰ کتاب
تالیف کرده ام و به خاطر تلاش های علمی ام در این زمینه مدال امپراتوری ژاپن را
گرفتم و تنها اینجانب از ایران به عنوان پیشکسوت انرژی های تجدیدپذیر در جهان در
کلورادو، دنور امریکا انتخاب شدم درحالی که تمام این تلاش ها با هزینه و زحمت شخصی
خودم بوده است. با تمام این مسایل از داخل کشور برای حضورم جهت دریافت لوح به
عنوان پیشکسوت انرژی های تجدیدپذیر و ارایه سخنرانی در کنفرانس علمی ممانعت و
رفتار ضد علمی به عمل می آید! بنابراین فرصت ندادن به متخصصین این حوزه جهت فعالیت
عامل اصلی پیشرفت نکردن ماست.
نظر شما در مورد لزوم سرمایه گذاری در انرژی های سبز چیست؟ سرمایه گذاری های دولتی
و خصوصی در این حوزه چگونه است؟
در ایران دفتر مشارکت غیردولتی در سازمان انرژی های نو با هدف حمایت از سرمایه
گذاری های خصوصی در این زمینه تاسیس شده است. طبق آیین نامه ها این سازمان تسهیلات
لازم برای دریافت وام و زمین و ... با معرفی افراد به بانک ها و منابع طبیعی ارایه
می دهد و برق تولیدی از بخش خصوصی را به صورت تضمینی خریداری می کند. تاکنون برای
بیش از ۶ هزار مگاوات قراردادهایی بسته شده و مشغول
فعالیت و راه اندازی هستند.
آیا نظارتی روی بخش خصوصی وجود دارد؟
نظارت و ارزیابی در این زمینه بسیار حیاتی است. درحال حاضر نظارت به صورت کلی وجود
دارد اما به صورت جزیی هنوز نظارتی صورت نمی گیرد که این مساله یک اشکال است زیرا
وقتی پروژه یی شروع به کار می کند باید به صورت مداوم مورد بررسی قرار گیرد و
اطلاعات فنی از وضعیت و عملکرد آن اخذ شود. در غیر این صورت این امکان وجود دارد
که پروژه به فراموشی سپرده شود و اهداف مورد نیاز علمی و فناوری جهت بومی کردن آن
محقق نشود.
چه راه هایی برای سرمایه گذاری خصوصی در این زمینه وجود دارد؟
به طور کلی دو راه برای افرادی که تمایل به سرمایه گذاری روی انرژی های نو دارند،
وجود دارد. در یک حالت دولت ۵۰ درصد
هزینه های سرمایه گذاری را تقبل می کند و همانطور که گفته شد تسهیلات بانکی و زمین
و... در اختیار آنها قرار می دهد تا به فعالیت بپردازند یا اینکه افراد می توانند
خود اقدام به تامین و راه اندازی تجهیزات کنند و با دولت قرارداد خرید تضمینی برق
منعقد کنند. درحال حاضر دولت با قیمت ۴۶۲۸ ریال برای
هر کیلووات ساعت برق را خریداری می کند.
قیمت فروش دولت چه میزان هست؟ به طور کلی دولت برای انرژی های نو چه میزان یارانه
پرداخت می کند؟
قیمت فروش دولت متغیر است بسته به اینکه به بخش خانگی، تجاری و عمومی، صنعتی،
کشاورزی و حمل ونقل به فروش برساند. اما در کل قیمت فروش دولت کمتر از این میزان
هست و حدودا دولت با بیش از ۲ برابر
قیمت از تولیدگنندگان این برق ها را خریداری می کند. اما در مورد میزان یارانه
باید به چند نکته دقت کرد. در ایران بسیاری از تجهیزات مورد استفاده از نظر علمی
تایید شده نیستند، به همین خاطر امکان پایین بودن راندمان وجود دارد. از طرفی به
واسطه نبود نظارت دقیق علمی، بررسی عملکرد پروژه های سبز امکان پذیر نیست. همین
مساله باعث عدم اعتماد و انگیزه برای ورود به این عرصه می شود. در نهایت
پرداخت یارانه با هدف کاهش قیمت و افزایش بهره وری و اعتماد صورت می گیرد. اما در
ایران باتوجه به اینکه این تکنولوژی وارداتی است و قیمت تجهیزات هرساله رو به
افزایش است، دولت کنترلی بر قیمت ندارد. متاسفانه ما درحال تبدیل شدن به یک بازار
مناسب و بی بندوبار برای صادر کنندگان خارجی انرژی های سبز هستیم.
به نظر شما اگر دولت توجه بیشتری نشان دهد، در داخل کشور توانایی ساخت تجهیزات و
پیاده سازی این تکنولوژی وجود دارد؟
قطعا همین طور است. اگر دولت برنامه یی برای اینکار درنظر بگیرد به راحتی می شود
این تجهیزات را در ایران تولید کرد. پیش از اینکه عجله داشته باشیم برای اینکه هر
خانه یک آبگرمکن خورشیدی داشته باشد، باید ابتدا مطمئن باشیم که توانسته ایم به
این تکنولوژی دست پیدا کنیم و تجهیزاتی را به کار بگیریم که مصرف کننده از کیفیت
آن اطمینان لازم دارد. بنابراین واردکردن تجهیزات به واسطه قیمت بالا سبب می شود
تولید انرژی های سبز در ایران توجیه اقتصادی نداشته و دستیابی به این تکنولوژی به
دور از انتظار باشد.
آیا برای بخش خصوصی توجیه اقتصادی وجود دارد تا اقدام به ساخت این تجهیزات کند؟
برنامه ریزی برای تضمین بازار اولیه این محصولات و پرداخت یارانه هدفمند به مصرف
کنندگان جهت افزایش قدرت خرید، مشروط بر تحقق قیمت و راندمان مناسب، شرط لازم برای
توجیه پذیری ورود سرمایه گذاران است. زیرا وجود نااطمینانی برای فروش محصول در
بازار، عاملی بازدارنده برای سرمایه گذاری در این عرصه است. از طرف دیگر دولت باید
از سرمایه گذار انتظاراتی داشته باشد ازجمله کاهش قیمت تجهیزات و رعایت
استانداردهای کیفی لازم.
به نظر می رسد بازار سرمایه در ایران با انرژی سبز آشنایی ندارد. آیا دولت اقدامی
برای تاسیس بنگاه های سبز و ورود آنها به بازار سرمایه کرده است؟
متاسفانه این اتفاق رخ نداده یا حداقل به صورت جدی رخ نداده است. به غیر از آن دو
روشی که بیان کردم برای سرمایه گذاری، هیچ قانون یا آیین نامه دیگری در این زمینه
وجود ندارد که این سرمایه گذاری را برای به دست آوردن جایگاه خود در کشور هدایت
کند. ما باید از طریق مقررات لازم راه هایی برای توسعه و بومی سازی این علم در
کشور به وجود آوریم. به عنوان مثال دولت باید بودجه پروژه های پایلوت و تحقیقاتی
که دراختیار متخصصین است، افزایش دهد. در کنار آن پروژه ها دایما مورد نظارت
و ارزیابی قرار گیرد و اطلاعات و نتایج آن دراختیار همه قرار گیرد.
از آنجایی که در دانشگاه هم حضور دارید، آیا دانشجویان خود را به کارآفرینی سبز
تشویق می کنید؟
انجام این کار نیازمند سرمایه گذاری است و باتوجه به عدم صرفه اقتصادی که وجود
دارد، کمتر کسی جرات ورود به این حوزه را دارد و همان طور که گفته شد رفع این
اشکال وظیفه دولت است.
این امکان وجود دارد که سازمان انرژی های نو به عنوان یک نهاد دولتی، مرکز رشدی
برای حمایت از کارآفرینان سبز راه اندازی کند؟ آیا در این سازمان صندوقی برای
حمایت های مالی تعبیه شده است؟
این پیشنهاد خوبی است و اگر اجرا شود نتایج خوبی هم به همراه خواهد داشت. اما در
مورد حمایت مالی، این اتفاق برای پروژه های دانشجویی صورت می گیرد. هرچند شاید
خروجی این کارهای دانشجویی آن چیزی نباشد که مورد انتظار است، اما سازمان طبق
اساسنامه خود در این زمینه فعالیت می کند و اگر اختیارات بیشتری داده شود، حتما
اقدامات بیشتری هم صورت می گیرد.
به نظر می رسد مفاهیمی مانند «بنگاه سبز» یا «کارآفرینی سبز» در کشور ما خیلی شناخته
شده نیستند. دولت و سازمان انرژی های نو برای به رسمیت شناختن و معرفی این مفاهیم
به جامعه چه اقداماتی انجام داده است؟
علاوه بر اینکه ممکن است مسوولان نسبت به این مساله توجیه نشده باشند، معتقدم باید
فعالیت خصوصی و بنگاه های مرتبط خود به صورت داوطلبانه به این سمت حرکت کنند و
اطلاع رسانی بیشتری در مورد فعالیت خود در جامعه انجام دهند.
به نظر می رسد ما از نظر آمار و شاخص سازی های مربوط به انرژی های سبز ضعف داریم.
آیا این سازمان فعالیتی برای جمع آوری و ارایه آمار انجام می دهد که بتوان براساس
آن میزان پیشرفت و وضعیت فعلی ایران در انرژی های سبز را بررسی کرد؟
در سازمان انرژی های نو بخشی به نام کنترل پروژه وجود دارد که در این زمینه فعالیت
هایی انجام می دهد. آمار و شاخص های رسمی ولی کلی هم در این زمینه وجود دارد که در
ترازنامه انرژی وزارت نیرو چاپ و منتشر می شود.
باتوجه به اینکه نقش دولت برای سرمایه گذاری در انرژی های سبز را حیاتی دانستید،
چه میزان از بودجه وزارت نیرو به این انرژی ها تخصیص داده شده است؟
اگرچه اهمیت این موضوع مهم است و وزارت نیرو تا اندازه یی در این زمینه فعالیت می
کند، اما نباید ایران را با کشورهایی مثل ژاپن مقایسه کنیم. زیرا ژاپن یک وارد
کننده انرژی است، درحالی که ما تولید کننده انرژی هستیم و مشکلی برای تامین انرژی
کشور نداریم. به همین خاطر ژاپن باید همت بیشتری برای به کارگیری انرژی های
جایگزین به خرج دهد و هزینه بیشتری را متحمل شود زیرا باید با سرعت بیشتری به یک
منبع انرژی پایدار برسد.
باتوجه به اینکه ایران درحال حاضر دارای منبع انرژی پایداری است، باید با صبر
بیشتری برای بومی سازی تکنولوژی انرژی های نو در آینده تلاش کند و خود را تبدیل به
یک بازار مصرف تکنولوژی خارجی نکند زیرا نه تنها موجب پیشرفت نمی شود بلکه در
آینده تبعات منفی خود را نشان خواهد داد. بنابراین یک روند طولانی تر و با اطمینان
بیشتر، برای ایران مناسب تر است. دولت باید با ایجاد مشوق های متعدد انگیزه برای
جذب سرمایه ایجاد کند.
ممنون از اینکه وقت خود را دراختیار ما قرار دادید. در پایان اگر صحبتی دارید
بفرمایید.
الان در دنیا ۲۰ درصد برق از انرژی آب تامین می شود. این سهم
در سوئد ۵۰ درصد، کانادا ۶۰ درصد
و در نروژ ۱۰۰ درصد است. در آسیا و آفریقا زیست توده ها به
عنوان منبع اصلی تولید انرژی شناخته می شود، به طوریکه در کشورهایی مانند نپال و
مولداوی بیش از ۹۰ درصد انرژی از این راه تامین و در کشورهای
بزرگ درحال توسعه مانند چین، هند و برزیل از ۲۵ تا
۵۰ درصد انرژی از زیست توده ها تامین می شود. در
برخی مناطق دنیا نیز انرژی های زمین گرمایی منبع اصلی شناخته می شوند. درحال حاضر ۱۱ گیگاوات
برق زمین گرمایی در دنیا تولید می شود.
تولید انرژی های باد در دنیا ۲۰۹ گیگاوات
است و رشد سالانه ۳۰ درصدی آن نشان از عمومیت پیدا کردن این انرژی
در دنیا دارد. انرژی خورشیدی نیز در محدوده بین المدارین با عرض جغرافیایی ۲۳ درجه
بالا و پایین خط استوا به عنوان یک منبع اصلی انرژی درحال استفاده است. پیشرفت در
زمینه باتری های خورشیدی به گونه یی بوده است که قیمت آن به نصف کاهش یافته است. بنابراین
می توان فهمید که در دنیا به این انرژی ها توجه جدی شده است. درحالی که در ایران گاز و نفت منبع
اصلی انرژی است. اما این مساله دلیل بر این نیست که ایران در این زمینه فعالیتی
نخواهد داشت، امیدواریم که ایران هم در آینده تولیدکننده این نوع انرژی ها باشد.
منبع:
اقتصاد ایرانی