سقوط قیمت نفت قابل پیش بینی بود

پایگاه خبری تحلیلی فولاد (ایفنا)-غلامحسین حسنتاش در گفت و گو با اقتصاد ایرانی گفت با توجه به شرایط فعلی می توان گفت اقتصاد نفتی رو به زوال است.

«جمع بندی من این است که ما با هرکدام از این  نگاه ها  که موضوع را بررسی کنیم، امسال سال قیمت های پایین نفتی خواهد بود. نباید فراموش کنیم که به هرحال عرضه از تقاضا بیشتر است و رشد عرضه هم بیشتر از رشد تقاضاست. بنابراین برای بازگشت قیمت ها یا باید عربستان از مازاد تولید خود دست بردارد یا اینکه یک بحران ژئوپلیتیک در جایی پیش آید که عرضه را تحت تاثیر قرار دهد. اقتصاد دنیا، از وابستگی به نفت عبور پیدا می کند. من اقتصاد نفتی را در حال زوال می بینم» این را دکتر غلامحسین حسنتاش می گوید؛ وی عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی، عضو هیئت علمی موسسه مطالعات بین المللی انرژی، نایب رئیس هیئت مدیره انجمن اقتصاد انرژی ایران است. مشروح مصاحبه اقتصاد ایرانی با دکتر غلامحسین حسنتاش در ذیل آمده است:

 دلیل شما از سقوط قیمت نفت چیست و اینکه آیا این سقوط، قابل پیش بینی بود؟

سقوط قیمت نفت تا حدود زیادی قابل پیش بینی بود اگر بخواهیم دلایل سقوط قیمت نفت را به طور خلاصه شرح بدهم؛ باید به این نکته اشاره کنیم که در چهارسال گذشته، عرضه جهانی نفت نسبت به تقاضای جهانی بیشتر بوده است؛ بنابراین تزلزل بازار و افت قیمت نفت قابل پیش بینی بود. این افزایش تولید، عمدتا مربوط به نفت و گاز شیل آمریکا بوده که از لحاظ تکنیکی - از آنجا که از لایه های سنگ های شیلی که فشرده تر از لایه های مرسوم هستند، استخراج می شود و در قدیم امکان برداشت آن وجود نداشت- رفته رفته تکنولوژی برداشت این نفت را ممکن کرد و قیمت بالای نفت نیز این برداشت را به لحاظ اقتصادی به صرفه کرد. این مساله باعث شد در پنج، شش سال گذشته تولید نفت آمریکا به شدت افزایش و در مقابل، واردات این کشور به شدت کاهش پیدا کند. این مساله به نفت محدود نمی شود بلکه در تولید گاز نیز همین روند، اتفاق افتاد. به موازات تولید گاز، میعانات گازی هم تولید می شود. این میعانات نوعی نفت بسیار سبک هستند. در حال حاضر تولید نفت و میعانات گازی ایالات متحده به ٥/١٣ میلیون بشکه بالغ می شود. واردات این کشور نیز با کاهش حدود پنج میلیون بشکه ای از حدود ١٣ میلیون بشکه به حدود هفت میلیون بشکه کاهش یافته است. این رشد قابل توجه در عرضه، عمدتا با تحولات سیاسی و ژئوپلیتیکی که منجر به کاهش عرضه شده بودند، جبران شده بود. در کنار این مسایل، مسایل فنی نیز به این رشد قیمت کمک کرده بود که عمده ترین آنها، حادثه فوکوشیمای ژاپن بود. این حادثه باعث از رده خارج شدن نیروگاه های هسته ای ژاپن و روی آوردن این کشور به نیروگاه های حرارتی با سوخت نفت و گاز شد. تحولات لیبی، تحریم ایران و ظهور داعش و از رده خارج شدن بخشی از نفت عراق، سبب جبران این افزایش تولید شده بود. اما این افزایش تولید ادامه پیدا کرد تا آنجا که اثر اتفاقات مذکور را خنثی کرد. این افت قیمت با یک نگاه و دقت در روند عرضه و تقاضا قابل پیش بینی بود. خود من در سال گذشته در چندین یادداشت، بالا بودن قیمت پیش بینی شده نفت در بودجه را با توجه به تزلزل بازار نفت، گوشزد کردم. به هرحال مسایل سیاسی که منجر به کنترل قیمت شده بودند، همیشگی نیستند و با این اتفاقات روند کاهش قیمت نفت آغاز شد. همین روند در سال جاری میلادی نیز ادامه خواهد داشت. تمام پیش بینی ها این است که این رشد تولید نفت آمریکا ادامه پیدا می کند اما با توجه به قیمت پایین نفت، شیب این رشد کم خواهد شد. با توجه به رکودی که همچنان در جهان حاکم است و افتی که در نرخ رشد اقتصادی کشورهایی مانند هند، چین و برزیل اتفاق افتاده، همچنان رشد عرضه از رشد تقاضا در بازار نفت بیشتر خواهد بود. از طرف دیگر تحریم های روسیه که منجر به کاهش سرمایه گذاری در بخش نفت این کشور و کم شدن تولید در میان مدت شده است با کاهش رشد اقتصادی و کاهش تقاضا برای نفت تا حدی جبران می شود. نفت شیل آمریکا در سه منطقه عمده تولید می شود. با قیمتی حدود ٤٥ دلار هم سرمایه گذاری در برخی از این مناطق، اقتصادی است. تحلیل ها پیش بینی می کنند با قیمت ٤٥ تا ٥٠ دلار، فعالیت ٧٠ درصد از منابع غیرمتعارف آمریکا ادامه پیدا می کند.

 قیمت فعلی چه تاثیری بر اقتصاد جهانی خواهد داشت؟

بی تردید دنیا از اقتصاد نفتی عبور کرده است. در این مورد باید کشورها را تقسیم بندی کرد. این افت قیمت موجب افت رشد اقتصادی کشورهای تولیدکننده و صادرکننده نفت خواهد شد. حتی ممکن است نرخ رشد اقتصادی برخی از این کشورها منفی شود. با توجه به میزان تجارت این کشورها با کشورهای صنعتی، افت نرخ رشد اقتصادی سبب افت تقاضای کالا و خدمات این کشورها از کشورهای صنعتی خواهد شد. این مساله بر نرخ رشد کشورهای صنعتی تاثیر خواهد گذاشت. در کشورهای وارد کننده و مصرف کننده نفت مثل چین، افت قیمت نفت تاثیر نسبتا مثبتی خواهد داشت. در اتحادیه اروپا به هیچ وجه قیمت داخلی فرآورده های نفتی از قیمت های جهانی نفت، تبعیت نمی کند. در شرایط فعلی که قیمت نفت خام حدودا نصف شده، قیمت فرآورده های نفتی بین پنج تا ١٠درصد کاهش پیدا کرده و به این معنی است که درآمد مالیاتی دولت ها از محل فروش فرآورده های نفتی به شدت بالا رفته است. این افزایش درآمد دولت ها به سیاست های تحریک بازار و حل مشکلات رکود این دولت ها کمک خواهد کرد. در کشوری مثل آمریکا که اقتصاد بزرگ و متنوعی دارد، ارزیابی این تاثیر مشکل است. از طرفی آمریکا یک تولید کننده بزرگ نفت است؛ به گونه ای که حتی در تولید گاز به سمت صادرات می رود. در این چند سالی که بخش های دیگر، دچار رکود بوده اند بخش نفت به اقتصاد آمریکا کمک زیادی کرده است؛ اما اصولا سهم بخش نفت در اقتصاد آمریکا سهم بالایی نیست. بخش نفت اقتصاد آمریکا تا حدی افت خواهد کرد ولی برعکس این اتفاق، برای بخش های دیگر رقم خواهد خورد. هزینه تولید با افت قیمت انرژی کاهش خواهد یافت و این به افت قیمت تمام شده محصولات کمک خواهد کرد. در حال حاضر در آمریکا با توجه به اینکه آن مکانیسم مالیاتی اتحادیه اروپا وجود ندارد، قیمت بنزین برای شهروند آمریکایی نصف شده است. طبیعتا این کاهش قیمت انرژی، قدرت خرید مردم برای سایر کالاها را افزایش خواهد داد. این تحریک تقاضا به تولیدکننده ها کمک خواهد کرد. برای اینکه در این تاثیر اغراق نشود باید بگوییم که هزینه بنزین در سبد هزینه های خانوار آمریکایی حدود چهار درصد است. برای برآورد میزان تاثیر افت بخش نفت و رونق باقی بخش ها در اقتصاد آمریکا مطالعاتی انجام شده که بعضی از آنها پیش بینی می کنند به ازای هر ١٠ درصد کاهش قیمت نفت، رشد اقتصادی آمریکا ٢٥/٠ درصد افزایش خواهد داشت. در گزارشی که اخیرا بانک جهانی ارایه کرده، برآورد شده است اگر همین روند قیمت نفت در سال ٢٠١٥ ادامه پیدا کند، کل رشد جهانی حدود ٣/٠ درصد افزایش پیدا می کند. کشورهای اوپک عمدتا دارای ذخایر بزرگ ارزی هستند که آنها را در مقابله با کسری بودجه یاری خواهد کرد.

 نظر شما درباره چشم انداز قیمت نفت و چرایی عدم همکاری عربستان برای کاهش تولید و افزایش قیمت چیست؟

عربستان سعودی حدود٧٥٠ و امارات متحده بیش از هزار میلیارد دلار ذخیره ارزی دارند. این ذخایر به غیر از حجم زیادی از سرمایه گذاری خارجی این دولت ها همچون خرید اوراق قرضه آمریکاست؛ در مورد چشم انداز قیمت نفت و چرایی عدم همکاری عربستان برای کاهش تولید و افزایش قیمت باید گفت این مساله با مسایل سیاسی ارتباط تنگاتنگی دارد. من برای اینکه این بحث را باز کنم باید به صراحت بر این نکته تاکید کنم که خصوصا بعد از دهه٧٠ و وقوع شوک اول نفتی، کشورهای صنعتی و خصوصا ایالات متحده به هیچ وجه نفت را به سازوکار بازار رها نکرده اند. این نکته بسیار مهمی است که این کشورها به نفت نگاه استراتژیک داشته اند و آن را به امنیت ملی خود گره زده اند. به همین خاطر یک مجموعه استراتژی در برابر آن داشته اند مثل اینکه وابستگی آنها به انرژی وارداتی نباید از حد بخصوصی بالاتر برود یا اینکه اخیرا تلاششان را بر خودکفایی در زمینه انرژی معطوف کرده اند. باید در این رابطه به وضعیت آمریکا و موقعیت آن در اقتصاد جهانی دقت کرد. من معتقدم برای فهم درست از بازار نفت باید شوک اول نفتی را به عنوان یک واقعه بسیار مهم به خوبی درک کرد. تحلیل من این است که در آن دوران آمریکا طالب افزایش قیمت نفت بود زیرا آمریکا با توجه به ابعاد اقتصادی و رابطه ای که با دنیا داشت به این نتیجه رسید که مساله را از طریق افزایش قیمت نفت حل کند. نتیجه این می شود که در بلندمدت، قیمت های پایین نفت از استراتژی امنیت ملی و امنیت انرژی آمریکا حمایت نمی کند. استراتژی امنیت انرژی آمریکا با قیمت های پایین نفت پیش نمی رود. یکی از استراتژی های امنیت ملی آمریکا این است که شاخص شرکت انرژی یعنی سهم انرژی در اقتصاد مرتبا کاهش پیدا کند. این یعنی بهره وری انرژی دایما افزایش پیدا کند که خود مستلزم بالا بودن قیمت انرژی است. استراتژی دیگر آمریکا این است که سبد انرژی خود را متنوع کند. یعنی سایر منابع انرژی هم به چرخه تولید راه پیدا کنند و وابستگی به نفت و گاز کاهش پیدا کند. این هم مستلزم بالا بودن قیمت نفت است چون قیمت نفت خام شاخص سرمایه گذاری در تمام انرژی های دیگر هم به شمار می رود. برای مثال اگر مقاله ای بخواهد به بررسی اقتصادی بودن یا نبودن تولید برق هسته ای در جای خاصی از دنیا بپردازد حتما این مساله با قیمت نفت خام ارزیابی می شود. پس استراتژی متنوع سازی سبد انرژی هم به بالا بودن قیمت نفت وابسته است. سیاست دیگر آمریکا این است که در خود نفت هم وابستگی این کشور به خارج کاهش پیدا کند. استخراج از منابع خود آمریکا نسبت به منابع خلیج فارس پرهزینه است و به صرفه بودن آن مستلزم بالا بودن قیمت نفت است. هر متنی در آمریکا که از مباحث استراتژیک بحث می کند این مطلب مفروض است که قیمت نفت نباید از حدی پایین تر بیاید. اگر وضعیت فعلی را با افت قیمت نفت در سال ١٩٨٦ مقایسه کنیم وضعیت روشن تر می شود. در آن سال ها عربستان سعودی حدود چهار میلیون بشکه مازاد ظرفیت داشت و تقاضا برای نفت اوپک دایما کاهش یافته بود. این سازمان برای حفظ قیمت ها دایما از تولید خود می کاست. در سال٨٦ عربستان به صورت ناگهانی عنوان کرد استراتژی دفاع از قیمت این سازمان اشتباه بوده و ما باید به فکر حفظ سهم خودمان از بازار باشیم. هزینه تولید رقبای اوپک بالاتر است و با رهاکردن قیمت ها این رقبا از بازار خارج خواهند شد و سهم تولید اوپک به حالت قبل باز خواهد گشت. بعدها اسنادی انتشار پیدا کرد که مقامات آمریکا در آن اعتراف کردند این یک تاکتیک موقتی برای تحقق برخی اهداف بود، این اهداف شامل وادارسازی ایران به پذیرش قطعنامه، تسهیل فرآیند فروپاشی شوروی و همچنین فشار بر دولت لیبی بود. این اهداف در آن دوره تا حد زیادی محقق شد. پس برای پیش بینی آینده بازار می توان دو نوع نگاه داشت؛ یکی اینکه این استراتژی ها همچنان برای آمریکا وجود دارد و قیمت های پایین فعلی مخل آنهاست، بنابراین وضعیت فعلی موقتی است. نگاه دیگر این است که آمریکا از استراتژی های بلندمدت خود دست برداشته و نفت را به سازوکار بازار رها کرده است. اگر حالت دوم را بپذیریم قطعا تا اواسط ٢٠١٦ وضعیت بازار بر همین منوال خواهد بود. از اواسط ٢٠١٦ این روند سبب افت تولید و تقویت تقاضا خواهد شد که این امر به صورت تدریجی افزایش مجدد قیمت نفت را به دنبال خواهد داشت. اما من معتقدم که آمریکا حاضر به دست برداشتن از استراتژی های بلندمدت خود نیست و در نتیجه این وضعیت، موقتی است. هدف عمده آمریکا از این وضعیت مهار روسیه است. ممکن است فشار به ما هم جزو اهداف این تاکتیک باشد اما تاثیر این فشار بر ما چندان زیاد نیست به این خاطر که ما بیش از آنکه درگیر بازار نفت باشیم، در این سال ها درگیر تحریم هستیم.

 در نهایت پیش بینی شما برای قیمت در آینده چیست؟

جمع بندی من این است که ما با هرکدام از این نگاه ها که موضوع را بررسی کنیم، سال جاری میلادی سال قیمت های پایین نفتی خواهد بود. نباید فراموش کنیم که به هرحال عرضه از تقاضا بیشتر است و رشد عرضه هم بیشتر از رشد تقاضاست. بنابراین برای بازگشت قیمت ها یا باید عربستان از مازاد تولید خود دست بردارد یا اینکه یک بحران ژئوپلیتیک در جایی پیش آید که عرضه را تحت تاثیر قرار دهد. اقتصاد دنیا، از وابستگی به نفت عبور پیدا می کند. من اقتصاد نفتی را در حال زوال می بینم.

منبع: اقتصاد ایرانی

موضوعات مرتبط: نفت - بازار نفت - اخبار اقتصادی - تحلیل اخبار