پایگاه خبری تحلیلی فولاد (ایفنا)-در
صورت تصویب نهایی پیشنهاد کمیسیون انرژی مجلس مبنی‌بر اختصاص سهمیه بنزین به هر
خانوار به جای هر وسیله نقلیه بدون افزایش قیمت آن وصرفا افزایش قیمت بنزین آزاد،
شاهد عادلانه شدن شیوه توزیع یارانه بنزین و جبران بخشی از کسري بودجه هستیم.
نحوه
اجرای قانون هدفمند کردن یارانه ها در سال آینده، یکی از مهم ترین سوالات فعالین
اقتصادی و مردم در هفته های اخیر بوده است و با توجه به پیچیدگی های موجود، ارائه
جوابی صریح به این سوال چندان آسان نیست. از طرفی، در لایحه بودجه سال 94، دولت
سقف منابع پیش‌بینی شده حاصل از افزایش قیمت حامل‌های انرژی را مشابه با قانون
بودجه سال 93، برابر 480 هزار میلیارد ریال در نظر گرفته است. از طرف دیگر، گزارش
های مرکز پژوهش های مجلس و کمیسیون برنامه و بودجه مجلس حاکی از کسری 8 تا 10 هزار
میلیارد تومانی درآمدهای هدفمندی یارانه ها نسبت به سقف منابع پیش‌بینی شده در سال
جاری است. بر همین اساس، در صورت پایبندی دولت یازدهم به قانون، باید منتظر اجرای
گام سوم هدفمندی یارانه‌ها و اصلاح قیمت حامل های انرژی در سال 94 باشیم.
یکی از
گزینه‌هایی که در این گام مشابه گام دوم می تواند برای جبران کسری بودجه هدفمندی
یارانه ها مورد استفاده قرار گیرد، ایجاد تغییر در قیمت و یا نظام سهمیه‌بندی
بنزین در کشور است. برای ارائه راهبرد مطلوب برای این بخش، مناسب است ابتدا نگاهی
به روند اصلاح قیمت بنزین در گام دوم هدفمندی یارانه ها بیندازیم:
دولت
یازدهم با هدف افزایش درآمدهای دولت از محل اصلاح قیمت بنزین و همچنین عدم تشدید
تورم با انجام این کار، قیمت بنزین معمولی را 75 درصد و قیمت بنزین آزاد را معادل
43 درصد افزایش داد. با این وجود، مصرف این فرآورده روندی افزایشی طی کرد. براساس
آمارهای شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران در نه ماهه نخست
سال93 نسبت به مدت مشابه سال قبل، رشد 2.5 درصدی را در مصرف این فراورده نفتی شاهد
بودیم، یعنی متوسط مصرف بنزین کشور از 68.1 به 69.8 میلیون لیتر در روز رسید.
این
افزایش نسبی میزان مصرف بنزین در شرایطی رخ داده است که از زمستان سال گذشته
تاکنون، ستاد مدیریت حمل و نقل و سوخت بیش از 6 میلیون کارت سوخت را در چند مرحله
ابطال کرده و یا سهمیه آنها کاهش داد که منجر به کاهش مصرف روزانه 7.3 میلیون
لیتری بنزین سهمیه ای در ماه های اخیر شد. این آمارها نشان می دهد که مصرف بنزین
آزاد بعد از اجرای گام دوم هدفمندی یارانه ها در سال 93 رشدی حدود 45 درصد
در نه ماه نخست امسال در مقایسه با مدت مشابه سال 92 داشته باشد و به حدود
29 میلیون لیتر در روز برسد. افزایش نسبی مصرف بنزین و افزایش شدید مصرف بنزین
آزاد (انحراف بیشتر از الگوی مصرف بنزین) ناشی از دو عامل زیر بوده است:
الف- در
این مرحله، مصرف کنندگان بنزین آزاد که بیشتر از سهمیه بنزین مصرف می‌کنند، با
درصد افزایش هزینه کمتری نسبت به مصرف کنندگان در محدوده الگوی مصرف (سهمیه بنزین)
مواجه شدند. این امر مشوقی برای افزایش مصرف بنزین توسط این مصرف کنندگان و بهره
برداری آنها از یارانه بیشتر بخاطر مصرف بیشتر بود.
ب- قیمت
آزاد بنزین در این مرحله در مقایسه با قیمت سهمیه ای بنزین و تورم موجود در جامعه
در سال‌های اخیر، برای پرمصرف‌ها «بازدارنده» نبوده است و «مشوقی» برای کاهش مصرف آنها محسوب نمی‌شود.
برای
اصلاح وضعیت فعلی باید نگاهی دوباره به اهداف اصلی اجرای قانون هدفمند کردن یارانه
ها داشته باشیم. براساس این قانون قرار بود با اجرای هدفمندی یارانه ها، نظام
توزیع یارانه ها در کشور اصلاح شود تا هم یارانه ها به صورت عادلانه بین دهک های
مختلف درآمدی توزیع شود و هم الگوی مصرف انرژی در کشور اصلاح شود. به عبارت دیگر،
قرار بود با اجرای هدفمندی یارانه ها، به مصرف بیشتر یارانه بیشتری تعلق نگیرد و
بخش عمده یارانه های انرژی به دهک های بالای درآمدی اختصاص نیابد. زیرا وضعیت
اختصاص یارانه های بنزین به دهک های مختلف درآمدی تا قبل از اجرای هدفمندی یارانه
ها (سال 88) به گونه ای بود که بیش از 60 درصد یارانه بنزین به سه دهک بالا (دهک
های 8 تا 10) اختصاص می یافت (جدول 2).
با این
وجود، وضعیت فعلی مصرف بنزین در کشور و روند صعودی مصرف بنزین آزاد که از سال 91
به آرامی آغاز شد و در سال جاری به اوج خود رسیده است، نشاندهنده این موضوع است که
با توجه به تخصیص بنزین به هر خودرو و تفاوت نسبتا اندک قیمت بنزین آزاد و سهمیه
ای، همچنان بخش اعظم یارانه بنزین به دهک های پردرآمد یا همان پرمصرف ها اختصاص
پیدا می کند که دارای چندین خودرو هستند و قیمت بنزین آزاد برای کنترل مصرف آنها
جنبه بازدارندگی ندارد.
مطالعات
صورت گرفته نشان می دهد که استفاده از نظام تعرفه‌گذاری پلکانی افزایشی
(IBT) برای
بهبود شیوه قیمت گذاری این فرآورده نفتی، راهکار اصلی اصلاح این وضعیت است (2). بر
اساس این راهبرد لازم است، اقدامات زیر برای اصلاح قیمت بنزین صورت گیرد:
الف-
اختصاص سهمیه ماهانه 60 لیتر بنزین به هر خانوار و نه هر وسیله نقلیه بدون افزایش
قیمت آن
ب- صرفا
افزایش قیمت بنزین آزاد به قیمت شناور براساس بند الف ماده 1 قانون هدفمند کردن
یارانه ها (قیمت فوب خلیج فارس بعلاوه هزینه های مترتب) (3)
ج-
استفاده از اثر جانشینی گاز (CNG) برای خودروهای عمومی
از طریق تثبیت قیمت CNG و افزایش تعداد جایگاه
ها در شهرهای بزرگ
د- اصلاح
سهمیه برخی از خودروهای عمومی مانند وانت بارهای بدون استفاده.
در صورت
اجرای راهکار فوق که تا حدود زیادی در طرح مصوب کمیسیون انرژی مجلس برای حذف
یارانه پرمصرف ها مورد توجه قرار گرفته است، هم توزیع یارانه های بنزین به صورت
عادلانه صورت می گیرد، هم الگوی مصرف بنزین اصلاح شده و مصرف بنزین (بخصوص بنزین
آزاد) در کشور کاهش خواهد یافت و هم بخشی از کسری درآمدهای هدفمندی یارانه ها
(حدود 2500 میلیارد تومان) جبران خواهد شد.
*محمود سحابی
منبع:
تسنیم
موضوعات مرتبط: اخبار اقتصادی - تحلیل
اخبار