پایگاه خبری تحلیلی فولاد(ایفنا)- به گزارش خبرنگار دفتر منطقه‌ای خبرگزاری فارس در دوشنبه، توافقنامه تشکیل «اتحادیه اقتصادی اوراسیا» پس از مدت‌ها جنجال و حرف و حدیث سرانجام به امضا رسید و توسط مجالس روسیه، بلاروس و قزاقستان تصویب شد.
این اتحادیه از لحاظ سیاسی دارای نوعی ماهیت نمادین است که همین امر موجب مطرح شدن بحث‌های فراوانی درباره آن شده است.
به طور رسمی، اتحادیه اقتصادی اوراسیا یک سازمان بین‌المللی برای ایجاد یکپارچگی اقتصادی در سطح منطقه است که هدف آن حذف موانع تجاری و هماهنگ کردن منافع اقتصادی است اما بسیاری بر این باورند که تشکیل این اتحادیه به معنای بازگشت امپراطوری روسیه است و بنابراین برخی افراد چون «هیلاری کلینتون» وزیر خارجه وقت آمریکا تلاش زیادی برای عدم تحقق این طرح کرد.
برخلاف این نوع ذهنیت دوران جنگ سرد، اتحادیه اوراسیا نتایج اقتصادی و اجتماعی مثبت و منفی برای کشورهای عضو آن در پی دارد. اگر بخواهیم این موضوع را از منظر قزاقستان بررسی کنیم متوجه می‌شویم که اتحادیه اوراسیا بیش از اینکه مانع کار رهبری این کشور شود، فواید زیادی برای آن به همراه خواهد داشت.
** چرایی پیوستن قزاقستان به اتحادیه اوراسیا
«نظربایف» رئیس‌جمهور قزاقستان این ایده را در سخنرانی ماه مارس در «دانشگاه دولتی مسکو» در سال 1994 مطرح کرد.
وی پیشنهاد داد که یک طرح یکپارچه‌سازی براساس اصول «آزادی عمل» و «حقوق برابر» پایه‌گذاری شود. مسلما این اظهارات نظربایف یک شبه به وجود نیامده است.
23 سال پیش، قزاقستان یکی از جمهوری‌های شوروی سابق و تابع برنامه‌های اقتصادی و مالی آن بوده است اما حالا که قزاقستان یک قدرت منطقه‌ای رو به پیشرفت محسوب می‌شود، نظربایف تلاش دارد بدون اینکه به عنوان مهره دست‌نشانده روسیه شناخته شود، به طرح مدرن کردن کشور دست پیدا کند.
قزاقستان در حالی که به دنبال تثبیت نفوذ خود در آسیای مرکزی است به سازمان تحت رهبری روسیه پیوست؛ سازمانی که هدف آن مقابله با قدرت اقتصادی اتحادیه اروپا، آمریکا و چین می‌باشد.
این اتحادیه که مرزهای آن از اروپا تا چین کشیده شده تجارت بخش عظیمی از منطقه را پوشش می‌دهد و به همین دلیل است که پوتین در دور سوم حکومت خود روند این یکپارچه‌سازی را تسریع کرد.
انگیزه قزاقستان از پیوستن به این اتحادیه همچنین ریشه در منافع این کشور در دسترسی به بازارهای عمدتا روسی و نیز برخورداری از یک موضع قاطع‌تر در روند گسترش روابط تجاری خود با چین دارد.
چینی‌ها با احداث خطوط لوله نفت و نیز خرید 5 میلیون دلار از سهام میدان نفتی قزاقستان در دریای خزر، سرمایه‌گذاری‌های خود را در قزاقستان افزایش داده‌اند.
به گفته «آنا ماتیوا»، از پژوهشگران ارشد «بخش مطالعات جنگ» در «کالج کینگ» لندن، پیچیده‌ترین و مهم‌ترین روابط قزاقستان با کشور چین است و «آستانه» امیدوار است که اتحادیه اوراسیا بتواند موجب تقویت توان این کشور در تعامل با پکن شود.
همچنین قزاقستان با پیوستن به این اتحادیه، علاوه بر قدرت نمایی در مقابل چین، می‌تواند به فرصت‌های شغلی، سرمایه، خدمات و کالاهای بیشتری دسترسی پیدا کند.
گرچه برآوردها نشان می‌دهد که نرخ تولید ناخالص داخلی برای اتحادیه اقتصادی اوراسیا حدود 2.7 تریلیون دلار بوده و این اتحادیه نزدیک به 170 میلیون مشتری بالقوه خواهد داشت اما بسیاری بر این باورند که این موضوع بهای سنگینی برای قزاقستان خواهد داشت.
** به خطر افتادن سیاست خارجی «چند محوره» قزاقستان
قزاقستان با استفاده هوشمندانه از منابع انرژی و سیاست خارجی خود، به الگوی حاکمیتی برای منطقه تبدیل شده و رهبران آن مصمم هستند تا مانع به مخاطره افتادن این اهرم‌های سیاسی مهم شوند.
بخش عمده‌ای از موفقیت‌های این کشور به خاطر برنامه مشهور «چند محوری» قزاقستان است. برای مثال، قزاقستان با خرید فناوری‌های نظامی توانسته دستاوردهای زیادی از همکاری‌های استراتژیک خود با همسایگان اسلاوش به دست آورد.
اگر اتحادیه اقتصادی اوراسیا همچنان به راه خود ادامه دهد، این روابط تجاری می‌تواند ذخایر روسیه را نیز غنی‌تر کند. هر چند که بانک جهانی باتوجه به وضعیت قزاقستان در اتحادیه گمرکی، عنوان کرده که این کشور در بلند مدت متضرر شده چرا که آستانه تبادلات تجاری کمتری با سایر کشورهای جهان داشته و فناوری‌های کمتری را از کشورهای پیشرفته‌تر اروپایی وارد کرده است.
مسکو به جز بستن پیمان‌های نظامی بیشتر، به شدت نگران ظهور چین است. این کشور چین را تهدیدی برای همکاری‌های سودمند می‌داند و دلایلی برای این باور خود دارد.
سال گذشته، حجم تبادلات تجاری بین آستانه و پکن به بیش از 28.5 میلیون دلار رسید و از حجم تبادلات این کشور با روسیه و بلاروس فراتر رفت اما حتی با وجود چنین تعاملات سودآوری، بعید است که یک اتحادیه به رهبری روسیه و یا یک پروژه اقتصادی چینی بتواند توجه آستانه را صرفا معطوف به خود کند.
با این حال، عده‌ای هنوز بر این باورند که یکپارچگی بیشتر می‌تواند به معنای از دست دادن حق حاکمیت باشد.
«دمیتری ترنین» رئیس مرکز کارنگی در مسکو معتقد است حق حاکمیتی که قزاقستان موافقت کرده از آن چشم‌پوشی کند، باید در عوض از طریق شوراهای این سازمان یکپارچه جبران شود و این بدان معنا است که روسیه باید امتیازات بیشتری به قزاقستان بدهد؛ بنابراین، می‌توان گفت که جایگزینی برای آن وجود دارد.
وی در بخش دیگری از سخنان خود می‌گوید: از آنجا که احتمال زیادی وجود دارد روسیه بر این اتحادیه مسلط شود، این سلطه بازدارنده خواهد بود زیرا هیچ کس نمی‌خواهد که مورد سلطه واقع شود. من معتقدم آنچه اتفاق خواهد افتاد در واقع یک توافق اقتصادی نسبتا معتدل و مفید است که براساس آن به هرکسی چیزی داده خواهد شد.
این تضمین در بند 30 توافقنامه اتحادیه اوراسیا نیز آورده شده و به وضوح تصریح می‌کند که هر کشور عضو این اتحادیه می‌تواند بدون هیچ مانعی با کشورهای ثالث پیمان‌های بین‌المللی منعقد کند. با وجود همه مطالبی که گفته شد باز هم برخی قزاق‌ها به خاطر این پروژه در تنگنا قرار گرفته‌اند.
** ماهیت اقتصادی توافقنامه اوراسیا
الحاق کریمه تردیدهایی را درباره اهداف کلی روسیه در ذهن قزاق‌ها به وجود آورده است. توسل روس‌ها به زور و تعهد آنان در حمایت از روس زبانان می‌تواند به راحتی در شمال قزاقستان که محل زندگی اکثریت روس زبان است، تکرار شود.
«نرگس کازینوا» رئیس «مرکز مطالعات آسیای مرکزی» در «دانشگاه کیمپ» آلماتی می‌گوید: بحران اوکراین و ترس از روی کارآمدن رهبران روس‌گرا در سیاست خارجی قزاقستان، فضای سیاسی و روانی جدیدی ایجاد کرده است. حتی مردم عادی نیز دچار این تردید شده‌اند. چندی پیش تظاهرات کوچکی در قالب یک نشست ضد اوراسیایی و در اعتراض به امضای پیمان اتحادیه اقتصادی اوراسیا در آلماتی برگزار شد و در آن، اتحادیه اوراسیا یک «ازدواج غیرهمخوان» و امپریالیسم روسیه خوانده شد.
گرچه این موضوع که آیا اتحادیه اقتصادی اوراسیا می‌تواند بیش از پیش موجب تقویت اهداف ژئوپلتیک روسیه در یکی کردن سرزمین‌های روسی شود، جای بحث دارد اما این موضوع از نظر نظربایف کاملا بی‌مورد است.
مرزهایی بین روسیه و قزاقستان ترسیم شده که مردم نزدیک مرز می‌توانند به راحتی رفت‌وآمد کنند و بعید است که پوتین به دنبال تصرف شمال قزاقستان باشد و بنابراین ایجاد یک اتحاد مهم و قدرتمند ممکن است.از یک سو، روسیه باید به قزاقستان اطمینان دهد و بیشتر از ظرفیت‌های دیپلماسی خود استفاده کند از سوی دیگر، هر 2 طرف باید در قالب اتحادیه اقتصادی اوراسیا با یکدیگر همکاری کنند و نشان دهند که در مقایسه با رقبای غربی و چینی خود مهارت بیشتری در رقابت کردن دارند.
منبع : فارس